Wstrząs anafilaktyczny –  czym jest, objawy, pierwsza pomoc

W ostatnich latach wzrasta częstość występowania alergii w społeczeństwie. Wraz z tym zjawiskiem, zauważa się częstsze epizody reakcji anafilaksji i wstrząsu anafilaktycznego. Jakie są przyczyny jego powstawania, czym się objawia i jak udzielić pomocy osobie we wstrząsie?

Wstrząs anafilaktyczny - przyczyny

Anafilaksja jest ciężką, zagrażającą życiu reakcją nadwrażliwości. Wstrząs anafilaktyczny z kolei to szybko rozwijającą się reakcja anafilaktyczna, w której występuje obniżenie ciśnienia tętniczego zagrażające życiu. U podłoża anafilaksji mogą leżeć przyczyny alergiczne lub niealergiczne. Do tych alergicznych zaliczymy reakcje na leki (najczęściej cytostatyki i antybiotyki β-laktamowe), jady owadów błonkoskrzydłych, pokarmy (u dorosłych zazwyczaj orzeszki ziemne, owoce morza, ryby, cytrusy), białka podawane pozajelitowo takie jak krew i preparaty krwiopochodne, hormony i surowice. Czasami anafilaksję powodują również alergeny wziewne lub lateks. Wstrząs anafilaktyczny może powstać również bez związku z alergią. Do głównych przyczyn anafilaksji niealergicznej zaliczymy różne zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego, metabolizmu niektórych związków (np. kwasu arachidonowego) oraz zbyt małą aktywność enzymów rozkładających mediatory anafilaksji.

Wstrząs anafilaktyczny – objawy

Wstrząs anafilaktyczny wywołuje objawy w obrębie skóry i tkanki podskórnej, układu oddechowego, przewodu pokarmowego oraz układu krążenia. Do typowych symptomów anafilaksji zaliczymy:

• Pokrzywkę
• Obrzęk ust, języka i gardła
• Zaczerwienienie skóry
• Chrypka
• Kaszel i duszność
• Nieżyt nosa
• Nudności, bóle brzucha
• Wymioty
• Obniżenie ciśnienia tętniczego

Skóra jest blada i spocona, może wystąpić skąpomocz lub bezmocz, a nawet utrata przytomności i zatrzymanie krążenia. Według badań, około 2% ciężkich reakcji anafilaktycznych kończy się zgonem.

W przebiegu wstrząsu anafilaktycznego, objawy pojawiają się w ciągu kilku sekund do kilku minut po narażeniu na czynnik wywołujący reakcję. Czasami objawy mogą wystąpić nawet po kilku godzinach, jednak jest to zjawisko dużo rzadsze. Im szybciej rozwija się reakcja anafilaktyczna, tym większe ryzyko jej ciężkiego przebiegu.

Anafilaksja – diagnostyka

Rozpoznanie zarówno anafilaksji, jak i wstrząsu anafilaktycznego opiera się na objawach oraz czasie ich wystąpienia po kontakcie z czynnikiem wywołującym reakcję. W badaniach laboratoryjnych zwiększeniu ulegnie stężenie histaminy, metylohistaminy oraz tryptazy. Z reguły badania te nie są potrzebne do ustalenia rozpoznania anafilaksji. Prawdopodobieństwo anafilaksji jest duże, gdy objawy pojawiają się nagle oraz towarzyszą im zaburzenia oddychania i spadek ciśnienia krwi.

Pierwsza pomoc przy wstrząsie anafilaktycznym

Pomoc osobie, która doświadcza wstrząsu anafilaktycznego opiera się na usunięciu substancji podejrzanej o wywołanie reakcji (np. usunięcie żądła owada), zadzwonieniu po karetkę pogotowia, ułatwienie oddychania oraz podanie adrenaliny.

1. Zapytaj się chorego, czy posiada przy sobie ampułko-strzykawkę z epinefryną (adrenaliną). W razie potrzeby podaj lek – wstrzyknij jedną dawkę adrenaliny domięśniowo, w zewnętrzną powierzchnię uda
2. Usuń czynnik wywołujący reakcję
3. Zawołaj pomoc
4. Połóż osobę poszkodowaną na plecach, natomiast jeśli nie jest przytomna to na boku
5. Oceń drożność dróg oddechowych, oddychanie, krążenie i przytomność. Jeśli osoba nie oddycha, należy przeprowadzić resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO).
6. Przy wystąpieniu silnych objawów anafilaksji, zadzwoń po karetkę pogotowia pod numer 999 lub wezwij pomoc pod numerem 112. Pamiętaj o podaniu dokładnej lokalizacji.
7. Pozostań z chorym do momentu przyjazdu karetki pogotowia

Osobę chorą, nawet po ustąpieniu objawów wstrząsu powinno się monitorować przez 8-24 godziny ze względu na możliwość wystąpienia późnej fazy reakcji lub przedłużającej się anafilaksji.

Anafilaksja – jak zapobiegać?

Osoby z podejrzeniem anafilaksji lub z potwierdzonym jej epizodem w przeszłości powinny być szczególnie czujne i zachować środki ostrożności przy:

• Podawaniu leków
• Szczepieniach i podawaniu surowic
• W diagnostyce alergologicznej

Postępowanie zapobiegawcze u osób, które w przeszłości przebyły wstrząs anafilaktyczny obejmuje unikanie czynników wywołujących (pokarmów, które wywołują reakcję, miejsc kumulacji owadów błonkoskrzydłych itd.), odczulanie, wpisanie odpowiedniej informacji medycznej (na kartce noszonej wraz z dokumentem tożsamości lub specjalnej bransoletce) oraz profilaktykę farmakologiczną. Osoba ze zdiagnozowaną anafilaksją zawsze powinna mieć przy sobie ampułkostrzykawkę z adrenaliną.

Wstrząs anafilaktyczny jest stanem zagrożenia życia. Może prowadzić do utraty przytomności i zatrzymania krążenia. W razie zaobserwowania objawów wstrząsu u chorego, należy bezzwłocznie zadzwonić po pomoc, podać adrenalinę i ułatwić poszkodowanemu oddychanie. Osoby ze stwierdzoną anafilaksją zawsze powinny mieć przy sobie specjalną ampułkostrzykawkę z epinefryną (adrenaliną), która w przypadku wystąpienia wstrząsu, ratuje życie.

Przypisy:

1. Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. Szczeklik A. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020.
2. Obtułowicz K. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2016.