PTSD (zespół stresu pourazowego) - czym jest, jakie są jego przyczyny i jak wygląda terapia PTSD?

Czym jest PTSD?

PTSD (ang. Post-traumatic Stress Disorder), czyli zespół stresu pourazowego to zespół charakterystycznych objawów, które występują jako skutek znalezienia się w sytuacji stresowej lub traumatycznej, będącej źródłem bardzo silnych i negatywnych emocji związanych z zagrożeniem życia lub uszkodzeniami ciała. Zazwyczaj okres inkubacji objawów (czas zanim rozwinie się PTSD) wynosi od miesiąca wzwyż po wydarzeniu stresowym. Objawy PTSD często występują bardzo długo, nawet przez całe życie.  Wspomnienia z dramatycznej sytuacji nękają człowieka, powodując cały szereg objawów psychicznych i fizycznych.

W najnowszej klasyfikacji chorób ICD-11 wyróżnia się także złożone zaburzenie stresowe pourazowe (ang. complex PTSD). Przyczyną jest długotrwały ekstremalny stres. W jego przebiegu dochodzi do zmian w relacjach z innymi, w postrzeganiu samego siebie, w uwadze i świadomości, zmian w regulacji afektu i impulsów. Złożony zespół stresu pourazowego najczęściej rozwija się u ofiar przemocy domowej, prześladowania oraz przemocy wobec dzieci.

Przyczyny zespołu stresu pourazowego

Wystąpienie PTSD może być spowodowane różnymi czynnikami - silnym stresem i traumatycznymi doświadczeniami m.in.:

• zagrożenie życia
• śmierć bliskiej osoby
• ryzyko poważnego zranienia lub uszkodzenia ciała
• wojna
• gwałt
• przemoc seksualna
• brutalna przemoc
• atak terrorystyczny
• pobicie
• udział w śmiertelnym wypadku
• katastrofy naturalne (pożar, powódź, huragany)
• groźby śmierci
• powtarzalne lub duże narażenie na wydarzenia traumatyczne innych osób (np. lekarze, policjanci)

Ryzyko wystąpienia PTSD jest większe u osób, które doświadczyły traumy będącej efektem działania drugiego człowieka niż klęsk żywiołowych. W szczególności narażeni są ludzie z wcześniejszą historią zaburzeń psychicznych takie jak np. zaburzenia lękowe czy depresyjne.

Biorąc na tapetę epidemię COVID-19, naukowcy analizowali stan zdrowia psychicznego pacjentów trafiających do szpitala z powodu zakażenia wirusem. Szacuje się, że PTSD rozpoznane było u około 30% pacjentów z ostrym przebiegiem COVID-19.

Objawy zespołu stresu pourazowego

Charakterystycznymi objawami PTSD jest ponowne przeżywanie urazu, unikanie bodźców związanych z urazem oraz nadmierna pobudliwość. W przypadku wystąpienia zespołu stresu pourazowego osobę nim dotkniętą męczą uporczywe wspomnienia i flashbacki - niezależne od woli doznania fizyczne i psychiczne przypominające te w momencie traumy, które pojawiają się nagle, w nocy, jak również w ciągu dnia. Przywołane mogą być słowem, myślą, dźwiękiem czy obrazem charakterystycznym dla traumatycznego wydarzenia, w którym chory brał udział. U pacjentów z PTSD bardzo częste są koszmary senne oraz cierpienie psychiczne i fizyczne w momencie przypomnienia sobie traumatycznego zdarzenia. Przykładowo takim czynnikiem wywołującym przykre wspomnienia może być obejrzenie filmu wojennego lub z widoczną przemocą dla osoby, która została dotkliwie pobita czy służyła w wojsku. Charakterystyczną cechą PTSD jest również unikanie bodźców - rozmów i wspomnień związanych z urazem, ale także izolacja od ludzi, ograniczenie aktywności i zainteresowań. Często towarzyszy im poczucie bezradności, braku perspektyw, niemożność przeżywania uczuć czy przypomnienia sobie ważnych aspektów związanych z traumą. Występować mogą także objawy somatyczne jak przyspieszone bicie serca, nadmierna czujność, bezsenność czy drażliwość. U niektórych osób po traumatycznym przeżyciu dochodzi do trwałych zmian osobowości. Może być wyizolowana, wycofana społecznie oraz mieć wrogą i nieufną postawę do ludzi oraz świata. Czasami dręczy ją nieustające poczucie winy, zagrożenia, pustki i beznadziejności.

Podsumowując, wśród objawów stresu pourazowego wymienić można:

• koszmary senne
• natrętne wspomnienia
• intensywne cierpienie fizyczne i psychiczne przy zobaczeniu sytuacji przypominającej traumę
• fizyczne i psychiczne wrażenie, że traumatyczna sytuacja się powtarza
• trudności z koncentracją
• wybuchy gniewu
• drażliwość
• bezsenność
• nadmierna czujność
• poczucie zagrożenia
• uczucie pustki i beznadziejności
• ograniczenie ambicji życiowych
• izolacja społeczna

PTSD u dzieci

Zespół stresu pourazowego u dzieci jest dużym problemem. Grupa ta nie tylko narażona jest na traumatyczne wydarzenia, ale ma ograniczone możliwości do obrony i zmiany sytuacji. Dodatkowo, po silnie stresującej sytuacji u dzieci ryzyko rozwoju PTSD jest większe niż u osoby dorosłej. Szacuje się, że około 25% dzieci po przejściach cierpi na PTSD. Jeżeli trauma była związana z przemocą fizyczną lub wykorzystywaniem seksualnym, odsetek ten może wzrosnąć do 55%. U ponad połowy dzieci, objawy PTSD utrzymują się długofalowo - aż do wieku dorosłego. Na ich nasilenie wpływ ma wiele czynników - to czy wydarzenie było jednorazowe czy się powtarzało, jaka była jego ciężkość, wiek w momencie traumy, dodatkowe okoliczności (zaskoczenie, brak możliwości ucieczki, wyczerpanie ofiary). Wpływ ma również osobowość dziecka, jego sposób odbierania bodźców, ekspresja uczuciowa, związki emocjonalne z otoczeniem i funkcjonowanie rodziny. Do najważniejszych czynników zewnętrznych, które mogą modyfikować reakcję na stres jest wsparcie społeczne, szczególnie w bliskim okresie po urazie.

Przeżycie traumy w okresie rozwoju ma bardzo negatywny wpływ na zdrowie psychiczne dzieci. Częściej mają zaburzenia rozwoju mowy, trudności szkolne, agresywne zachowania czy moczenie nocne. Osobowość nie kształtuje się prawidłowo. Powstają długofalowe efekty - także w życiu dorosłym. Szacuje się, że osoby dorosłe, które cierpiały na PTSD jako dzieci mają znacznie większe ryzyko samobójstwa, rozwoju depresji i schizofrenii, uzależnienia od alkoholu, zaburzeń kontroli impulsów, odżywiania, zachowania. Według badań, czynnikiem o szczególnej sile jest utrata matki we wczesnym dzieciństwie.

Diagnoza zespołu stresu pourazowego

Diagnostyka PTSD przeprowadzana jest przez lekarza psychiatrę. Przeprowadza on szczegółowy wywiad z pacjentem, analizując jego objawy psychiczne, fizyczne oraz potencjalne wydarzenia, które mogły wywołać traumę. Przykładowo, lekarz może się zapytać jak często pacjent miał niepokojące myśli, wspomnienia lub obrazy ze stresującego doświadczenia z przeszłości.

Leczenie PTSD

Celem leczenia jest umożliwienie osobie z PTSD powrotu do normalnego funkcjonowania, odtworzenia więzi społecznych oraz umiejętności reagowania na wspomnienia związane z traumą. Podstawą w osiągnięciu tego celu jest psychoterapia indywidualna. Psychoterapeuta planuje spotkania z pacjentem tak, aby pomóc mu przepracować różne kwestie związane z traumą. W przypadku dzieci, w proces psychoterapii włączeni są również rodzice lub opiekunowie.

Czasami, terapia zespołu stresu pourazowego uzupełniania jest leczeniem farmakologicznym. Psychiatra, w zależności od objawów, może przepisać m.in. leki przeciwdepresyjne czy przeciwlękowe. Jeżeli PTDS pojawiło się u członka naszej rodziny, najlepszą pomocą będzie stworzenie mu optymalnych warunków środowiskowych - bezpiecznej przestrzeni oraz atmosfery wsparcia i zrozumienia wśród najbliższych.

Leczenie zespołu stresu pourazowego - jak wygląda terapia pacjentów?

Najbardziej rekomendowaną metodą leczenia jest zogniskowana na traumie terapia poznawczo-behawioralna. Terapia przebiega w kilku etapach. Ma na celu psychoedukację, wzmacnianie pozytywnych zachowań, naukę relaksacji, regulację sposobu wyrażania emocji, popraw konstruktów myślowych, ćwiczenie odporności na bodźce przypominające o traumie, poszerzenie umiejętności przetwarzania traumatycznego doświadczenia oraz regulację emocji. Zazwyczaj psychoterapia składa się z minimum 6-12 sesji z terapeutą. Szacuje się, że przy ostrym PTSD leczenie trwa powyżej 3 miesięcy, a przy przewlekłym - powyżej 6 miesięcy. U osób cierpiących na PTSD korzystne mogą być także inne formy terapii niż behawioralno-poznawcza. Stosowane metody obejmują m.in. terapię EMDR, desensytyzację, psychoterapię dynamiczną, terapię ekspozycyjną oraz terapię grupową.

Przypisy

1. Jarema M. Psychiatria. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2016.
2. Janas-Kozik M., Wolańczyk T. Psychiatria dzieci i młodzieży. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021.
3. Maercker, A., Cloitre, M., Bachem, R., Schlumpf, Y. R., Khoury, B., Hitchcock, C., Bohus, M. (2022). Complex post-traumatic stress disorder. The lancet, 400(10345), 60-72.
4. Janiri, D., Carfì, A., Kotzalidis, G. D., Bernabei, R., Landi, F., Sani, G., Post-Acute Care Study Group. (2021). Posttraumatic stress disorder in patients after severe COVID-19 infection. JAMA psychiatry, 78(5), 567-569.
5. Koenen, K. C., Ratanatharathorn, A., Ng, L., McLaughlin, K. A., Bromet, E. J., Stein, D. J., Kessler, R. (2017). Post-traumatic stress disorder in the world mental health surveys. Psychological medicine, 47(13), 2260-2274.