Przewlekły stres - jaki wpływ ma na organizm? Jakie skutki dla zdrowia wywołuje chroniczny stres?

Czym jest stres?

Stres psychologiczny opisuje się jako stan, któremu towarzyszą negatywne emocje o dużym natężeniu takie jak strach, wrogość, lęk lub inne stany, określane jako dyskomfort psychiczny. Współwystępują z nimi zmiany biochemiczne i fizjologiczne wyraźnie przekraczające typowy dla spoczynkowego poziom pobudzenia. Jako główny powód stresu psychologicznego przyjmuje się zaburzenie równowagi pomiędzy wymaganiami a możliwościami ich spełnienia przez jednostkę. Stres jest naturalną reakcją organizmu. Kiedy jednak trwa długo, destrukcyjnie oddziałuje na zdrowie fizyczne i psychiczne. Szacuje się, że nawet jednorazowy zbyt silny stres wpływa na nasz organizm negatywnie.

Fazy stresu

W ujęciu fizjologicznym stres przejawia się nieswoistymi zmianami wywołanymi w układzie biologicznym. Za prekursora koncepcji stresu można uznać Hansa Selyego, który opisał zespół niespecyficznych zmian fizjologicznych, które powstają w organizmie podczas działania bodźców awersyjnych. Nazwał go ogólnym zespołem adaptacyjnym, składającym się z trzech stadiów: reakcji alarmowej, odporności i wyczerpania. Pierwszy etap, reakcji alarmowej, składa się z fazy szoku i fazy przeciwdziałania szokowi. Początkowo, organizm reaguje zmianami specyficznymi (np. zniszczenie tkanki) oraz niespecyficznymi zaburzeniami fizjologicznymi – m.in. spadek temperatury ciała i ciśnienia krwi. Następnie zachodzi stopniowe przejście w stan mobilizacji i uruchomienie mechanizmów obronnych – wzrost ciśnienia krwi i temperatury ciała. Drugim stadium zespołu adaptacyjnego jest faza odporności, czyli względnej adaptacji. Stresory powodują mniejsze reakcje, natomiast inne bodźce, uprzednio nieszkodliwe, są słabiej tolerowane. Ostatnim etapem jest wyczerpanie. Dochodzi do niego, gdy oddziaływanie bodźców stresowych nie ustępuje. Występują zaburzenia funkcji fizjologicznych i spadek zdolności obronnych organizmu, co prowadzi do rozwoju choroby.

Chroniczny stres – objawy

Stres wpływa negatywnie na zdrowie na wielu płaszczyznach. Utrudnia codzienne funkcjonowanie. Długotrwały stres powoduje reakcje fizyczne i psychiczne. Wśród objawów przewlekłego stresu wymienić można:

• obniżenie nastroju
• problemy z koncentracją
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe (bóle brzucha, niestrawność, biegunka)
• nasilona potliwość
• przyspieszone bicie serca
• drżenie rąk
• trudności z zasypianiem
• podwyższony poziom kortyzolu (hormonu stresu)

Negatywne skutki stresu

Krótkotrwały, umiarkowany stres (eustres, stres pozytywny) może działać motywująco, podczas gdy chroniczny i intensywny stres (dystres, stres negatywny) może prowadzić do chorób psychicznych i ogólnoustrojowych. Badania naukowe potwierdzają związek między stresem a zdrowiem człowieka. Stres, zarówno psychiczny, jak i biologiczny, jest uznawany za czynnik ryzyka wielu chorób. Pierwsze doniesienia o jego negatywnym wpływie pojawiły się w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku, wskazując na patologiczne zmiany w narządach, obniżenie odporności oraz zwiększenie ryzyka nagłego zgonu sercowego.

Następstwa wczesne stresu to zmiany w zachowaniu i funkcjonowaniu organizmu, występujące krótko po wystąpieniu stresorów. Mogą obejmować zaburzenia somatyczne, obniżenie nastroju, dolegliwości żołądkowo-jelitowe oraz zmiany w procesach poznawczych, takie jak obniżona zdolność koncentracji.

Długotrwałe skutki stresu to stresozależne powikłania chorobowe zarówno psychiczne, jak i fizyczne. Mogą obejmować:

• depresję stresozależną,
• zaburzenia snu,
• zespół przewlekłego zmęczenia,
• jadłowstręt psychiczny,
• zaburzenia lękowe
• niektóre choroby neurodegeneracyjne m.in. choroba Parkinsona i Alzheimera.

Powikłania somatyczne stresu mogą obejmować:

• cukrzycę,
• otyłość,
• nadciśnienie tętnicze,
• miażdżycę,
• zespół metaboliczny,
• zespół jelita drażliwego,
• obniżenie płodności
• pogorszenie funkcjonowania układu odpornościowego

Jak radzić sobie ze stresem? Sposoby na stres.

Jakie są sposoby radzenia sobie ze stresem? Psychoterapia jest metodą leczenia, opisaną jako forma interwencji psychospołecznej, mająca na celu korektę zaburzeń zachowania i przeżywania, a także eliminację przyczyn i objawów choroby, w tym cech osobowości je wywołujących. W trakcie psychoterapii pacjent nabywa nową wiedzę, doświadczenia emocjonalne i uczą się nowych wzorców zachowania oraz reakcji. W trakcie sesji terapeutycznej specjalista, wykorzystując różne metody, diagnozuje podłoże dyskomfortu psychicznego i opracowuje plan terapeutyczny. Oprócz psychoterapii, jako uzupełnienie konwencjonalnych metod farmakologicznych leczenia chorób związanych ze stresem polecane są techniki relaksacyjne, takie jak kontrola oddechu, behawioralny trening relaksacyjny i medytacja. Aromaterapia, zwłaszcza z użyciem olejków eterycznych o właściwościach antystresowych, takich jak lawendowy, cytrynowy, melisowy i rozmarynowy, zyskuje na popularności. Skuteczną metodą radzenia sobie ze stresem jest również aktywność fizyczna, w tym joga. Sport nie tylko pomaga w redukcji stresu, ale również korzystnie wpływa na ogólne zdrowie psychiczne. Wśród osób aktywnych zauważa się niższe występowanie depresji i stresu, a także lepsze samopoczucie psychiczne, takie jak satysfakcja z życia i poczucie szczęścia, w porównaniu z grupą osób prowadzących siedzący tryb życia.

Długotrwały stres - leczenie naturalne przewlekłego stresu

Gdy doświadczamy presji i stresu, zaleca się rozpoczęcie od wcześniej opisanych technik relaksacyjnych. Jeśli te nie przynoszą wystarczającej ulgi i reakcja na stres jest zbyt intensywna, co prowadzi do problemów z koncentracją i innych negatywnych reakcji organizmu na stresory, warto zdawać sobie sprawę z istnienia naturalnych, roślinnych substancji o nazwie adaptogeny. Te substancje wpływają na układ nerwowy i posiadają właściwości normalizujące. Adaptogeny zwiększają odporność organizmu na stresory, zarówno te biologiczne, jak i fizyczne. Dzięki ich aktywności zmniejszają negatywne skutki długotrwałego stresu na organizm. Można określić, że to taki naturalny sposób na leczenie stresu. Wśród popularnych adaptogenów wymienić można m.in. ashwagandę czy różeniec górski.

Ashwagandha, znana również jako Witania Ospała, to roślina stosowana w medycynie ajurwedyjskiej od ponad 3000 lat. Pochodzi z obszarów Azji i jest klasyfikowana jako roślina promująca zdrowie fizyczne i psychiczne. Korzeń ashwagandy zawiera substancje biologicznie czynne takie jak alkaloidy, steroidy, saponiny, witanolidy i glikowitanolidy, odpowiadające za jej właściwości lecznicze. Działa antyoksydacyjnie, uspokajająco, przeciwzapalnie, immunomodulująco, przeciwnowotworowo i neuroprotekcyjnie. Obniża poziom kortyzolu, poprawiając odporność na stres psychiczny, chemiczny, fizyczny i biologiczny. Ashwagandha korzystnie wpływa na układ krążenia, obniżając ciśnienie krwi i poziom "złego" cholesterolu. Wpływa także pozytywnie na męską płodność, libido oraz jakość snu i funkcje mózgu, w tym koncentrację. Badania sugerują jej potencjalne zastosowanie w terapii chorób neurodegeneracyjnych, zaburzeń snu, cukrzycy i nowotworów. Stosowanie preparatów z ashwagandhy może być pomocne w łagodzeniu skutków przewlekłego stresu oraz poprawie ogólnego stanu zdrowia.

Różeniec górski, nazywany "złotym korzeniem", to roślina adaptogenna używana w medycynie wschodniej. Zawiera liczne substancje biologicznie czynne, takie jak polifenole, fitosterole, flawonoidy, fenolokwasy, katechiny, proantocyjanidyny, fenylopropanoidy oraz fenyloetylopochodne. Działa przeciwzapalnie, przeciwwirusowo, antybakteryjnie, przeciwwirusowo, oraz korzystnie wpływa na układ nerwowy, krążenia i wątrobę. Różeniec górski może poprawiać zdolność organizmu do przystosowania się do stresu, działać immunostymulująco, przeciwzapalnie, antyoksydacyjnie, zwiększać wytrzymałość fizyczną i poprawiać nastrój. Badania sugerują, że może być skutecznym środkiem wspomagającym terapię depresji, zaburzeń lękowych, a także obniżającym poziom kortyzolu, hormonu stresu. Jego właściwości antyoksydacyjne przyczyniają się do ochrony przed stresem oksydacyjnym i procesami starzenia.

Jak stres wpływa na poziom kortyzolu?

Wzrost poziomu kortyzolu następuje w wyniku sytuacji stresowych, które mogą wynikać zarówno z trudnych przeżyć psychicznych, jak i z intensywnego stresu fizycznego (jak długa, intensywna aktywność fizyczna) oraz z sytuacji stresujących związanych z głodem (zarówno wynikającego z wyboru, jak i tych niezależnych od woli danej osoby). Jak sprawdzić jego poziom? Istnieje kilka metod pomiaru poziomu kortyzolu, takich jak badanie krwi lub badanie moczu. Wykonanie badania powinno odbywać się zgodnie z zaleceniami lekarza i obowiązującymi standardami diagnostycznymi. Normy poziomu kortyzolu wahać się od 7 do 25 µg/dl w badaniu porannym oraz od 2 do 9 µg/dl w badaniu wieczornym. Koszt badania może oscylować między 30 a nawet 100 złotych, zależnie od laboratorium, w którym jest przeprowadzane.

Przypisy

1. M. Rodriguez-Ayllon, María i inni, Role of physical activity and sedentary behavior in the mental health of preschoolers, children and adolescents: a systematic review and meta-analysis, „Sports medicine”, 2019, vol. 49, nr 9, s. 1383-1410.
2. K. Rygiel, Wybrane techniki relaksacyjne oraz możliwości ich zastosowania w kontekście zaburzeń i chorób psychofizycznych związanych ze stresem, „Neuropsychiatria i Neuropsychologia”, 2017, vol. 12, nr 3, s. 126–133.
3. Z. Zdrojewicz, K. Minczakowska, K. Klepacki, Rola aromaterapii w medycynie, „Family Medicine & Primary Care Review”, 2014, vol. 16, nr 4, s. 387-391.
4. M. Pascoe, D. Thompson, C. Ski. Yoga, Mindfulness-based stress reduction and stress-related physiological measures: A meta-analysis, „Psychoneuroendocrinology”, 2017,  vol. 86, nr 1, s. 152-168.
5. J. Tenk i inni, Perceived stress correlates with visceral obesity and lipid parameters of the metabolic syndrome: a systematic review and meta-analysis, „Psychoneuroendocrinology”, 2018, vol. 95, nr 1, s. 63-73.
6. Y. Bo-chen i inni, Chronic stress: a critical risk factor for atherosclerosis, „Journal of International Medical Research”, 2019, vol. 47 nr 4, s.1429-1440.
7. C. da Estrela i inni, Heart rate variability, sleep quality, and depression in the context of chronic stress. Annals of Behavioral Medicine 2021, vol. 55, nr 2, s.155-164.
8. J. Treasure i inni, Cognitive interpersonal model for anorexia nervosa revisited: The perpetuating factors that contribute to the development of the severe and enduring illness, „Journal of clinical medicine”, 2020, vol. 9, nr 3, s.630-644
9. C. Gubert i inni, Exercise, diet and stress as modulators of gut microbiota: Implications for neurodegenerative diseases, „Neurobiology of disease”, 2020, vol. 134, nr 1, s. 1-16.
10. R. Hackett, A. Steptoe. Type 2 diabetes mellitus and psychological stress—a modifiable risk factor, „Nature Reviews Endocrinology”, 2017, vol. 13, nr 9, s.547-560.
11. F. Szkodziak, J. Krzyżanowski, P. Szkodziak, Psychological aspects of infertility. A systematic review, „Journal of International Medical Research”, 2020, vol. 48, nr 6, s. 1-13.
12. L. Mei-Yan i inni, Association between psychosocial stress and hypertension: a systematic review and meta-analysis, „Neurological research”, 2017, vol. 39, nr 6, s. 573-580.
13. A. Tomiyama, Stress and obesity, „Annual review of psychology”, 2019, vol. 70, nr 1, s.703-718.
14. S. Umrani i inni, Association Between Psychological Disorders and Irritable Bowel Syndrome, „Cureus”, 2021, vol. 13, nr 4, s. 1-4.