Płyn Lugola - czym jest, jak działa, kiedy stosować, czy szkodzi?

Płyn Lugola to roztwór wodny jodu w jodku potasu. Na masową skalę pojawił się w Polsce w 1986 r. po wybuchu elektrowni atomowej w Czarnobylu. Ostatnio, w wyniku ataku wojsk rosyjskich w okolicach Czarnobyla, płyn Lugola jest masowo wykupywany z aptek. Nie należy popadać jednak w panikę. W obecnej sytuacji, jego przyjmowanie profilaktyczne nie tylko nie ma sensu, ale jest bardzo szkodliwe dla zdrowia. Dlaczego nie należy pić płynu Lugola?

Płyn Lugola – co to jest?

Płyn Lugola (łac. Iodi solutio aquosa) to wodny roztwór czystego jodu w jodku potasu. Został opracowany w XIX wieku przez Jeana Lugola. Dzięki solubilizacji, można otrzymać roztwór o pożądanym stężeniu – 1, 2 lub 5%. 1g płynu dostępnego w aptekach zawiera 10mg jodu oraz 20mg nieoczyszczonego jodku potasu. Do podania doustnego wykorzystuje się lek recepturowy - specjalnie przygotowany dla pacjenta na zlecenie lekarza. Płyn Lugola kupowany jako produkt gotowy w aptekach stosowany jest głównie jako środek antyseptyczny. W Polsce w roku 1986 podawany był profilaktycznie, głównie dzieciom, celem zahamowania wchłaniania przez tarczycę szkodliwego izotopu jodu I-131.

Poza medycyną, służy on do wykrywania skrobi. Po dodaniu płynu do roztworu zawierającego skrobię, zmienia jego barwę na fioletową. Technika ta jest wykorzystywana w przemyśle do wykrywania prób fałszowania mąką produktów mlecznych takich jak mleko czy śmietana, w celu zwiększenia ich lepkości. Zabieg ten zakłóca pomiar białka w przetworze. Producenci w ten sposób starają się zatuszować rozwadnianie produktów.

Płyn Lugola – zastosowanie

Płyn Lugola to środek antyseptyczny do użytku zewnętrznego, stosowany do odkażania nieuszkodzonej skóry, brzegów rany oraz niewielkich otarć i zadrapań. Odpowiednio rozcieńczony gliceryną służy również do pędzlowania zainfekowanych migdałków, a roztwór wodny – do płukania gardła. W uzasadnionych przypadkach, płyn Lugola może być wykorzystany jako tyreostatyk. Ze względu na bardzo wysoką zawartość jodu, hamuje on działanie peroksydazy tarczycowej. Blokuje to wbudowanie jodu do tyreoglobuliny oraz reakcję sprzęgania sąsiadujących ze sobą reszt tyrozynowych. W bardzo szybkim tempie hamuje uwalnianie hormonów tarczycy z tyreoglobuliny. Efekt ten wykorzystywany jest, gdy potrzebna jest bardzo szybka poprawa kliniczna u pacjentów z zaawansowaną nadczynnością tarczycy. Warto jednak wiedzieć, że zahamowanie syntezy oraz uwalniania hormonów tarczycowych utrzymuje się krótkotrwale. Preparaty jodu nie nadają się do dłuższego stosowania w nadczynności tarczycy, ponieważ poprzez działanie mechanizmów kompensacyjnych, produkcja i wydzielanie hormonów tarczycy wraca do normy. Obecnie, środek ten jest rzadko stosowany w niekontrolowanej nadczynności tarczycy. Jako tyreostatyki stosuje się tiamazol i jego pochodne.

Dodatkowym zastosowaniem płynu Lugola jest zahamowanie uwalniania hormonów po podaniu jodu radioaktywnego oraz u osób przygotowywanych do planowanej operacji usunięcia tarczycy.

Płyn Lugola a promieniowanie radioaktywne

Płyn Lugola faktycznie jest wykorzystywany do szybkiego zablokowania przyswajania jodu ze środowiska np. po awarii reaktora atomowego, natomiast dotyczy to obszarów bezpośrednio dotkniętych katastrofą. Przyjmowanie płynu Lugola profilaktycznie czyni więcej szkody, niż pożytku. W roku 1986, po wybuchu elektrowni w Czarnobylu, płyn Lugola podawany był w Polsce jako profilaktyka raka tarczycy, aby zapobiegać wchłanianiu radioaktywnego izotopu jodu I-131. Patrząc na to z perspektywy czasu, było to działanie niepotrzebne i wynikało z blokady informacyjnej ze strony ZSRR. Naukowcy nie znali nasilenia promieniowania, zakładali więc, że obszar skażenia dosięgnął Polskę, co nie było prawdą. W obliczu konfliktu na Ukrainie, wiele osób kupiło gotowy płyn Lugola w aptece (który przypominam, jest do użytku zewnętrznego!). Nie powinno się stosować płynu Lugola profilaktycznie. Aktualnie w Polsce nie ma zagrożenia nadmiernym promieniowaniem gamma. Warto również wspomnieć, że jodek potasu chroni tarczycę tylko przed radioaktywnym izotopem I-131, a nie przed innymi radioaktywnymi związkami. Jedyny składnik radioaktywny, jakiego delikatny wzrost zaobserwowano w Czarnobylu w wyniku inwazji rosyjskiej to izotop cezu 137.

Płyn Lugola – działania niepożądane

Bezpodstawnie przyjmowany płyn Lugola może doprowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Do działań ubocznych zalicza się reakcje alergiczne, świąd skóry, zapalenie skóry, podrażnienie jamy nosowo-gardłowej, gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, bolesny obrzęk ślinianek, zaburzenia smaku, podrażnienie przewodu pokarmowego,  a nawet wstrząs stanowiący zagrożenie dla życia. Przy długotrwałym stosowaniu może powodować wystąpienie nadczynności tarczycy oraz trądziku jodowego opornego na leczenie.

Płyn Lugola – przeciwwskazania

Doustne stosowanie płynu Lugola ma wiele przeciwwskazań. Jest to:

• Nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu
• Nadczynność tarczycy (długofalowo)
• Gruźlica
• Choroba Dühringa
• Stosowanie związków rtęci
• Wiek noworodkowy i niemowlęcy
• Ciąża i karmienie piersią (bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem)

Przypisy

1. Korbut, Ryszard. Farmakologia. Red. . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017
2. L. Furman, „Iodide Salt”, w Reference Module in Biomedical Sciences, Elsevier, 2017.
3. CDC, „Facts about potassium iodide”, Centers for Disease Control and Prevention, 2020.
4. for D. E. and Research, „Frequently Asked Questions on Potassium Iodide (KI)”, FDA, 2019,
5. „Ukraiński urząd dozoru jądrowego o sytuacji w Czarnobylskiej Strefie Wykluczenia - Państwowa Agencja Atomistyki - Portal Gov.pl”, Państwowa Agencja Atomistyki. 
6. Kompendium farmakologii. Red. Janiec, Waldemar . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2015
7. Sznitowska, Małgorzata. Farmacja stosowana technologia postaci leku. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017