Likopen - właściwości, działanie, zastosowanie. Które produkty są bogate w likopen?

Czym jest likopen?

Likopen to przeciwutleniacz z grupy karotenoidów - żółtych, pomarańczowych i czerwonych barwników występujących naturalnie w roślinach. To właśnie karotenoidy odpowiadają za kolor m.in. marchewki, dyni czy pomidorów. Są związkami neutralizującymi szkodliwy wpływ wolnych rodników, których nadmiar może przyczyniać się do rozwoju wielu różnych chorób. W grupie karotenoidów poza likopenem znajdują się m.in. β-karoten, zeaksantyna, fukoksantyna, kantaksantyna, fitoen, fitofluen czy luteina. Likopen to czerwony barwnik. Występuje w żywności m.in. w pomidorach i przetworach z nich wykonywanych, arbuzie czy grejpfrucie. Jest związkiem chemicznym rozpuszczalnym w tłuszczach. W przeciwieństwie do niektórych innych karotenoidów, nie ulega przekształceniu do witaminy A.

Likopen – właściwości zdrowotne likopenu

Stres oksydacyjny to stan zaburzenia równowagi pomiędzy nasileniem procesów oksydacyjnych, które stymulują powstawanie wolnych rodników tlenowych oraz mechanizmów antyoksydacyjnych. Wolne rodniki to cząsteczki, które mogą powodować uszkodzenia tkanek m.in. poprzez utlenianie kwasów tłuszczowych, DNA czy białek. Antyoksydanty neutralizują je, chroniąc tym samym komórki przed uszkodzeniem. W prawidłowych warunkach proporcja wolnych rodników do antyoksydantów w organizmie jest ściśle kontrolowana. Niestety istnieje wiele czynników, które mogą zaburzać tą równowagę. Wymienić wśród nich można m.in. palenie papierosów, picie alkoholu, niezdrową dietę, przewlekły stres, niezdrowy styl życia, zanieczyszczenie środowiska, promieniowanie UV, niektóre leki, nadmierny wysiłek fizyczny. stres oksydacyjny może przyczyniać się do rozwoju wielu chorób jak np. nowotwory, choroby serca, choroby neurodegeneracyjne, insulinooporność, zaburzenia metaboliczne, cukrzyca typu 2, choroby autoimmunologiczne. Ponadto może osłabiać działanie układu odpornościowego, przyspieszać starzenie się i powodować zaburzenia gospodarki hormonalnej.

Likopen znany jest ze swoich silnych właściwości przeciwutleniających. Spożywanie produktów bogatych w likopen i inne antyoksydanty, wraz ze zdrowym stylem życia, zmniejsza ryzyko wystąpienia stresu oksydacyjnego dzięki neutralizowaniu wolnych rodników w organizmie. Właściwości prozdrowotne likopenu nie kończą się na tym. Wykazuje on działanie przeciwzapalne oraz immunomodulujące. Może korzystnie wpływać na męską płodność. Posiada właściwości przeciwnowotworowe m.in. zmniejsza ryzyko rozwoju raka prostaty. Dodatkowo badany jest jego potencjalny wpływ przeciwcukrzycowy, a także działanie ochronne na układ krążenia, wątrobę czy układ nerwowy.

W jakich produktach jest wysoka zawartość likopenu?

Głównym źródłem likopenu w diecie są pomidory i ich przetwory, arbuzy oraz grejpfruty. Związek ten lepiej się wchłania z dodatkiem tłuszczów np. oliwy z oliwek. Warto wiedzieć, że likopen jest lepiej przyswajalny z przetworów pomidorowych niż ze świeżych warzyw - proces rozdrabniania i obróbki termicznej zwiększa jego biodostępność. Z kolei dieta wysokobłonnikowa, picie alkoholu i palenie papierosów ograniczają wchłanianie likopenu. Najlepsze źródła likopenu w diecie przedstawione są w tabeli numer 1. Są to średnie wartości, ponieważ na zawartość likopenu w pomidorach czy innych produktach mają czynniki związane z uprawę m.in. nawodnienie, temperatura, jakość gleby, czy nasłonecznienie.

Tabela 1. Średnia zawartość likopenu w wybranych produktach.

Dieta bogata w likopen a profilaktyka nowotworów

Dieta bogata w likopen wskazana jest w profilaktyce wielu chorób. Coraz więcej badań sugeruje, że wysoka zawartość likopenu w diecie ma korzystny wpływ na zmniejszenie wystąpienia niektórych nowotworów. Likopen, dzięki redukcji utleniania DNA, białek i lipidów oraz ograniczenia proliferacji komórek nowotworowych hamuje proces kancerogenezy. Wyższy poziom likopenu we krwi obniżał ryzyko rozwoju raka prostaty. Niektóre badania wskazują, że spożywanie odpowiedniej ilości likopenu może pomóc zmniejszać ryzyko rozwoju także innych nowotworów m.in. szyjki macicy, jajnika, piersi, jelita grubego, białaczkę czy raka płuc.

W źródłach naukowych badany jest wpływ różnych dawek, ale ocenia się, że spożycie likopenu powinno być wyższe niż 15 mg na dobę. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności zaleca spożycie likopenu w wysokości 0,5 mg/kg masy ciała dziennie, maksymalnie 75 mg na dobę.

Suplementy diety z likopenem

Osiągnięcie dobowej dawki terapeutycznej likopenu może być kłopotliwe, szczególnie jeśli ze względu na chorobę czy nietolerancje istnieją restrykcje żywieniowe. Przykładowe suplementy diety zawierające likopen to:

• LycopenPRO - napój z likopenem. Zawiera 30mg likopenu w porcji. Występuje w różnych wersjach m.in. z witaminą C i sokiem żurawinowym.
• Now Foods likopen w kapsułkach. Jedna kapsułka zawiera 10 mg likopenu rozpuszczonego w oleju z otrębów ryżowych
• YANGO likopen w kapsułkach. Jedna kapsułka zawiera 15 mg likopenu.

Suplement nie powinien być stosowany jako substytut zróżnicowanej diety i zdrowego stylu życia.

Likopen – zastosowanie suplementacji w prewencji chorób

Tak jak było wspomniane wcześniej, ze względu na swoje właściwości likopen może zmniejszać ryzyko rozwoju chorób, w których rozwoju istotną rolę odgrywa stres oksydacyjny. Dzięki temu likopen znalazł zastosowanie w prewencji i uzupełnieniu terapii wielu zaburzeń i stanów chorobowych. Wraz z innymi związkami o właściwościach antyoksydacyjnych będzie świetnym uzupełnieniem profilaktyki:

• chorób o podłożu zapalnym m.in. cukrzycy typu 2, miażdżycy czy niektórych chorób autoimmunologicznych
• chorób neurodegeneracyjnych np. choroby Alzheimera, choroby Parkinsona
• przedwczesnego starzenia się organizmu
• niektórych zaburzeń hormonalnych
• insulinooporności
• zaburzeń metabolicznych
• niektórych chorób nowotworowych
• chorób układu krążenia
• zahamowanie odpowiedzi immunologicznej na skutek działania wolnych rodników

Przypisy

1. Ozkan, G., Günal-Köroğlu, D., Karadag, A., Capanoglu, E., Cardoso, S. M., Al-Omari, B., Cho, W. C. (2023). A mechanistic updated overview on lycopene as potential anticancer agent. Biomedicine & Pharmacotherapy, 161, 114428.
2. Imran, M., Ghorat, F., Ul-Haq, I., Ur-Rehman, H., Aslam, F., Heydari, M., Rebezov, M. (2020). Lycopene as a natural antioxidant used to prevent human health disorders. Antioxidants, 9(8), 706.
3. Kulawik, A., Cielecka-Piontek, J., Zalewski, P. (2023). The importance of antioxidant activity for the health-promoting effect of lycopene. Nutrients, 15(17), 3821.
4. Qi, W. J., Sheng, W. S., Peng, C., Xiaodong, M., Yao, T. Z. (2021). Investigating into anti-cancer potential of lycopene: Molecular targets. Biomedicine & Pharmacotherapy, 138, 111546.
5. Kapała, A., Szlendak, M., Motacka, E. (2022). The anti-cancer activity of lycopene: A systematic review of human and animal studies. Nutrients, 14(23), 5152.
6. Szawłowski, A. Żywienie w chorobach nowotworowych. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020.
7. Sies, Helmut, Carsten Berndt, and Dean P. Jones. Oxidative stress. Annual review of biochemistry, 86 (2017): 715-748.
8. Arballo, J., Amengual, J., Erdman Jr, J. W. (2021). Lycopene: A critical review of digestion, absorption, metabolism, and excretion. Antioxidants, 10(3), 342.
9. Przybylska, S., & Tokarczyk, G. (2022). Lycopene in the prevention of cardiovascular diseases. International Journal of Molecular Sciences, 23(4), 1957.
10. Mirahmadi, M., Azimi-Hashemi, S., Saburi, E., Kamali, H., Pishbin, M., & Hadizadeh, F. (2020). Potential inhibitory effect of lycopene on prostate cancer. Biomedicine & Pharmacotherapy, 129, 110459.
11. Tierney, A. C., Rumble, C. E., Billings, L. M., George, E. S. (2020). Effect of dietary and supplemental lycopene on cardiovascular risk factors: A systematic review and meta-analysis. Advances in Nutrition, 11(6), 1453-1488
12. Food Data central: https://fdc.nal.usda.gov/, dostęp: 03.01.2024.