Pierwsza pomoc przy stłuczeniach - najważniejsze zasady

Stłuczenia - rozpoznanie urazu i zasady pierwszej pomocy

Stłuczenie - podobnie jak skręcenie czy zwichnięcie stawu nogi lub ręki - to jeden z najpowszechniejszych urazów, którym ulegają zarówno dzieci, jak i dorośli - także na co dzień. W większości przypadków stłuczenie stopy, dłoni czy palca nie wymaga konsultowania się z lekarzem, jednak z pewnością warto wiedzieć, w jaki sposób powinna przebiegać pierwsza pomoc. Drobne stłuczenia są zwykle powodem bólu i dyskomfortu, a także ograniczenia ruchomości w sąsiadującym przy miejscu urazu stawie. Z uwagi na tego typu objawy leczenie stłuczenia powinno być ukierunkowane zarówno na zniesienie dolegliwości bólowych, jak i zapobieganie wytworzeniu się dużego krwiaka (potocznie określanego mianem siniaka). Co to jest stłuczenie i jaki jest mechanizm jego powstawania? W jaki sposób zadbać o komfort osoby z urazem i czy żel lub maść na stłuczenia są koniecznym elementem udzielania pierwszej pomocy? Kiedy należy zgłosić się do lekarza i jakie symptomy związane ze stłuczeniem nogi lub ręki powinny nas zaniepokoić? Poznaj najważniejsze informacje i wskazówki dotyczące zasad pierwszej pomocy przy stłuczeniach!

Co to jest stłuczenie i w jaki sposób można się go nabawić?

Wiele elementów naszego organizmu jest zbudowanych tak, by chronić nas przed urazami. Przykładowo - mózg jest otoczony płynem mózgowo-rdzeniowym, stanowiącym swoistą barierę zarówno dla patogenów, jak i tworzącym zabezpieczenie przed wstrząsami. Rzęsy i brwi osłaniają oczy przed ciałami obcymi, a zęby pokrywa szkliwo - czyli twarda warstwa zabezpieczająca ich strukturę przed negatywnym wpływem kwasu i bakterii. Nie inaczej jest ze skórą i tkanką podskórną - chroni nas ona przed urazami oraz przed wnikaniem do organizmu patogenów i innych, niebezpiecznych związków lub substancji. Najepszym dowodem na tę ochronę jest specyficzna reakcja organizmu na… stłuczenia.

Czym jest stłuczenie? To rodzaj urazu powstającego na skutek siły - nacisku lub uderzenia - na konkretny obszar lub część ciała. W wyniku działania takiej siły skóra ugina się - podobnie jak tkanki miękkie umiejscowione pod skórą, jednak jednocześnie jej ciągłość nie ulega przerwaniu. Cały ten mechanizm sprawia, że kości lub organy pozostają ochronione - niewielkim uszkodzeniom ulegają jedynie drobne naczynia krwionośne, tkanka podskórna, a w cięższych przypadkach - mięśnie.

Stłuczenie i uszkodzenie tkanek miękkich może pojawić się na skutek upadku lub uderzenia (przez innego człowieka czy przez przedmiot), a także przytrzaśnięcia (najczęściej jednej z kończyn lub palców). Do stłuczenia dochodzi zwykle przypadkowo, natomiast wtedy, gdy jest to możliwe, warto chronić organizm przed urazami ręki czy nogi nosząc ochraniacze i kask - podczas niebezpiecznych prac i w trakcie uprawiania rozmaitych dyscyplin sportowych.

Objawy stłuczenia. Jak rozpoznać stłuczenie?

Tak, jak zostało to wspomniane, przy stłuczeniu nie dochodzi do przerwania ciągłości skóry - podczas urazu uszkodzeniom ulega jedynie sama powłoka, a oprócz tego - tkanka podskórna znajdująca się bezpośrednio pod skórą oraz przebiegające w niej naczynia krwionośne. Do objawów stłuczenia można więc zaliczyć:

• dokuczliwy ból w miejscu urazu - na początku utrzymuje się on stale, a w miarę upływu czasu jego natężenie maleje. Po jednym lub dwóch dniach bolesność odczuwana jest już tylko w wyniku ucisku miejsca, w którym powstał uraz. Niekiedy bezpośrednio po zdarzeniu dana osoba może odczuwać pulsowanie oraz mieć wrażenie osłabienia całej kończyny (jeśli to właśnie kończyna uległa uszkodzeniu);
• zaczerwienienie miejsca urazu, jego zbielenie, a następnie - powolne tworzenie się zasinienia. Za ten objaw stłuczenia odpowiada krew wydostająca się z uszkodzonych naczyń krwionośnych (potocznie takie podskórne wylewy określa się mianem sińców lub siniaków). Po kilku dniach zasinienie zmienia kolor (na zielony i żółty), a później znika całkowicie;
• obrzęk i ucieplenienie urażonego miejsca, a także - co jest ściśle powiązane z obrzękiem - ograniczenie ruchomości stawów okołotkankowych, które są położone bezpośrednio w sąsiedztwie powstałego urazu.

Leczenie stłuczenia - pierwsza pomoc w urazach

Leczenie stłuczenia tak naprawdę może przebiegać samoistnie - zwłaszcza w lekkich, niewymagających interwencji medycznej przypadkach. Z całą pewnością warto jednak udzielić pierwszej pomocy w celu ograniczenia dolegliwości bólowych, a oprócz tego - przyspieszenia regeneracji uszkodzonych tkanek i zniwelowania zasinienia.

Metody leczenia stłuczeń można podzielić na farmakologiczne oraz niefarmakologiczne. Ten drugi rodzaj pomocy obejmuje:

• schłodzenie miejsca stłuczenia od razu po pojawieniu się urazu. Takie działanie zapobiega pojawieniu się dużej opuchlizny i obszernego zasinienia, ze względu na efekt obkurczania się naczyń krwionośnych w tkance podskórnej. Można chłodzić dane miejsce wykorzystując zimną puszkę napoju, kostki lodu, paczkę mrożonych produktów spożywczych, zimne okłady zanurzone uprzednio w wodzie czy też gotowy, apteczny kompres żelowy;
• w tym samym celu (a więc w celu ograniczenia pojawienia się zasinienia) można po stłuczeniu unieść kończynę powyżej serca (jeśli uraz dotyczy kończyny), by ułatwić odpływ krwi z obrzękniętego miejsca;
• po kilku godzinach - do jednego dnia po stłuczeniu - można przykładać do urażonego obszaru ciepłe okłady - to zapobiegnie tworzeniu się pod skórą skrzepów oraz przyspieszy proces zanikania „siniaków”, czyli widocznych obrażeń;
• stłuczoną kończynę należy unieruchomić na kilka godzin i dać jej "odpocząć". Jeśli jest taka możliwość, warto nie forsować ręki lub nogi - nie spacerować i nie wykonywać czynności manualnych, by ból i obrzęk oraz krwiaki i siniaki mogły ustąpić jak najszybciej.

Co stosować na stłuczenia? Farmakologiczne sposoby na dolegliwości powstałe w wyniku stłuczenia to przede wszystkim:

• zastosowanie maści na stłuczenia lub żelu na stłuczenia (dostępnych bez recepty) z substancjami przeciwbólowymi, przeciwzapalnymi oraz pomagającymi zmniejszyć rozległy obrzęk oraz zasinienie (należą do nich - przykładowo - preparaty z diklofenakiem czy też z arniką). Tego typu formuły, dla lepszego efektu chłodzenia, można przechowywać w lodówce;
• zastosowanie środków dezynfekujących oraz opatrunku z jałowej gazy i przylepca lub bandażu - jeśli stłuczeniu towarzyszyło również otarcie lub naruszenie naskórka.

Niektóre osoby rekomendują stosowanie mieszanki wody i octu jako kompresu który ma przyspieszać ustępowanie obrzęku, natomiast nie jest to dobry sposób, by goić stłuczone miejsce. Znacznie lepszym wyborem będzie zakup środków leczniczych z apteki, które pozwalają regenerować uszkodzenia drobnych naczyń, redukują dolegliwości bólowe i obkurczają naczynia krwionośne.

Poważniejsze stłuczenie - kiedy udać się do lekarza?

W przypadku stłuczeń, powodem do niepokoju powinny być zdecydowanie nasilające się objawy. Jeśli miejsce urazu, pomimo udzielenia pierwszej pomocy i pomimo zastosowania maści i żeli na stłuczenia nie przestaje boleć, a opuchlizna nie zmniejsza się - wówczas należy skontaktować się z lekarzem. Do nieprawidłowych symptomów należą także: utrzymująca się, ograniczona ruchomość kończyny, a także utrzymywanie się zasinienia (a wręcz jego ciemnienie). W ramach konsultacji z lekarzem, specjalista powinien zalecić badania - z jednej strony obrazowe (by wykluczyć złamania kości lub głębokie uszkodzenia tkanki podskórnej i mięśniowej) oraz laboratoryjne (w tym badania krwi - w celu zweryfikowania parametrów krzepnięcia krwi). Skutki stłuczenia dla osób chorujących na zaburzenia krzepnięcia mogą być bowiem groźne dla zdrowia, a nawet życia pacjenta.

Więcej informacji dotyczących zasad udzielania pierwszej pomocy w nagłych przypadkach znajduje się w naszych poprzednich artykułach - w tym w tekście Oparzenia - pierwsza pomoc, stopnie, leczenie, preparaty na oparzenia oraz Rany cięte i rany szarpane - pierwsza pomoc w ranach i pielęgnacja ran ciętych i szarpanych.

Źródła:

1. Dr hab. n. med. J. Sułko, Zamknięte obrażenia tkanek miękkich [w:] Medycyna Praktyczna, 02.06.2017
2. J. Nawrot, J. Gornowicz-Porowska, A. Kroma, G. Nowak, Arnika górska jako roślina lecznicza [w:] Borgis - Postępy Fitoterapii 1/2021
3. Dr n. Med. K. Koszela, Postępowanie terapeutyczne po urazach o charakterze stłuczenia i skręcenia [w:] Medycyna Po Dyplomie 11/2020