Żywokost lekarski – właściwości i zastosowanie lecznicze kosztywału (symphytum officinale)

Czym jest i jak wygląda żywokost lekarski (symphytum officinale L)

Żywokost lekarski należy do rodziny ogórecznikowatych i jest rośliną wieloletnią. Kwiaty żywokostu są ciemnofioletowej barwy, kształtem przypominają wydłużone dzwoneczki. Łodyga jest prosta, a występujące na niej liście są długie i pokryte włoskami. Korzeń jest gruby i palowy, a jego rozgałęzienie może osiągać 80 cm wgłąb ziemi. Żywokost preferuje gleby bogate w azot oraz duże nasłonecznienie. Występuje w Europie, Azji i na Syberii, w samej Polsce można ją znaleźć na terenie całego kraju. Roślinę można spotkać w szczególności przy rzekach, jeziorach, rowach czy innych zbiornikach wodnych, ale także na łące. Za czas kwitnienia uważa się okres od maja do lipca. Ze względu na swój bogaty skład i zawartość witamin, białka, wapnia oraz potasu jest uprawiany na paszę dla zwierząt, a także stosowany jako nawóz. Żywokost rośnie zarówno na słonecznych oraz zacienionych stanowiskach, istnieje możliwość uprawy z nasion. Wysiewać należy jesienią lub wiosną.

Żywokost jako surowiec zielarski - składniki aktywne rośliny

Korzeń żywokostu lekarskiego jest surowcem, zawiera w sobie wiele składników aktywnych, takich jak:

• Alantoina
• Garbniki
• Fitosterole
• Skrobia
• Kwas krzemowy
• Saponiny
• Kwas kawowy
• Aminokwasy
• Kwas rozmarynowy
• Sole mineralne
• Kwas chlorogenowy
• Triterpeny
• Alkaloidy pirolizydynowe
• Śluzy

Żywokost lekarski – właściwości lecznicze

Żywokost lekarski zawiera w sobie takie składniki jak alantoina (około 1,5%), która wykazuje działanie przeciwzapalnie oraz przeciwbólowe. Korzeń stosowany jest na rany, uszkodzenia skórne, odmrożenia i oparzenia. Wspomaga gojenie się ran i regenerację skóry. Zawarte w korzeniu są także garbniki (do 6,5%) wykazują działanie ściągające oraz przeciwobrzękowe. Dzięki zawartości śluzów ( nawet to 15%), łagodzi podrażnienia i stany zapalne. Ze względu na aktywność przeciwzapalną, przeciwbólową oraz zmniejszanie obrzęków stosowany jest w terapiach bólów stawowych (w tym reumatoidalne zapalenie stawów) oraz w przypadku urazów występujących w sporcie. Wyciąg z żywokostu przyspiesza gojenie się ran i regenerację tkanek.

Żywokost lekarski – zastosowanie

O szerokim zastosowaniu żywokostu lekarskiego mówiono już 500 lat p.n.e.. Opisywany przez greckich historyków jako skuteczny środek na tamowanie krwotoków. Zaobserwowano również, że w trakcie gotowania korzenia powstaje kleista masa, która służyła do sklejania rozcięć czy innych uszkodzeń skóry. Żywokost znajdywał zastosowanie w przypadku złamań, zwichnięć, naderwanych mięśni i ścięgien, odmrożeń, odleżyn, był używany na zapalenia skóry, siniaki, krwiaki czy skręcone stawy. W przeszłości był podawany również wewnętrznie jako lekarstwo na wrzody dwunastnicy, żołądka, i nieżytach jamy ustnej, krtani, gardła czy błon śluzowych. Jednakże, w latach 70. XX wieku po raz pierwszy odkryto alkaloidy pirolizydynowe i ich bardzo szkodliwe działanie na wątrobę w przypadku stosowania wewnętrznego. W roku 2001 w Stanach Zjednoczonych do całkowitego zakazania stosowania doustnego. Nie znaleziono związku stosowania zewnętrznego z chorobami wątroby dlatego ten sposób pozostaje dostępny. W przypadku medycyny ludowe właściwości żywokostu wykorzystywane są w celu m.in odżywienia i regeneracji skóry, przyspieszenia procesu gojenia wszelkich urazów skórnych. Działa rozluźniająco na mięśnie po wysiłku fizycznym, wspomaga leczenie złamanych kości. Współcześnie stosowany jest zewnętrznie na skórę przede wszystkim w przypadku bólów stawów, zmian skórnych i wszelkich dolegliwości bólowych.

Produkty z apteki zawierające żywokost lekarski

Korzeń żywokostu lekarskiego zawiera toksyczne alkaloidy pirolizydynowe. Dlatego też preparaty zawierające żywokost służą tylko do użytku zewnętrznego. W aptece możemy znaleźć kremy, żele i maści żywokostowe. Często proponowane jako produkt pielęgnacyjny do skóry suchej i podrażnionej, a także jako środek pomocny w przypadku kontuzji i bólu stawów. Dostępne są również oleje żywokostowe i nalewki, które również w określony sposób nanosi się na skórę.

Jak stosować żywokost?

W przypadku żelów nawilżających i maści z żywokostu należy nanieść niewielką ilość na oczyszczoną skórę i rozsmarować, następnie zostawić do wchłonięcia. Kremy stosowane do urazów należy nałożyć na dłoń i wcierać w miejscu dolegliwości wykonując przy tym masaż, posmarowane miejsce ochronić przed zimnem, czynność należy wykonywać do trzech razy dziennie. Olej z żywokostu należy stosować na oczyszczoną skórę, olej nanieść na miejsce bólu i delikatnie wcierać aż do wchłonięcia (stosowane np. do nacierania chorych stawów), w przypadku bólu kręgosłupa olej należy wklepywać na jego długości. Stosowana w celach leczniczych jest również nalewka z żywokostu. Można nią nacierać tak samo jak w przypadku oleju, lecz przy jej użyciu wykonywane są również okłady. Niewielką ilość nalewki należy nanieść na materiał, a wilgotną ściereczkę następnie nanieść na miejsce dolegliwości.

Domowa maść z żywokostu - jak zrobić?

Maść żywokostową można przygotować w domu. Jest to jednak proces bardzo długotrwały i czasochłonny. W celu przygotowania maści potrzebne są następujące składniki:

• korzeń żywokostu
• gliceryna - 70 ml
• olej roślinny - 200 ml
• wosk pszczeli - 10g
• spirytus 96% - 40 ml
• spirytus 60%
• woda destylowana - 200 ml
• alkohol cetylowy - 10g
• dodatkowo: blender ręczny, termometr cukierniczy

Przygotowanie maceratu olejowego. Korzeń żywokostu rozdrabnia się w blenderze lub kroi, przekłada do słoika i zalewa ciepłym olejem roślinnym np. rzepakowym, oliwą. Temperatura oleju powinna wynosić około 50 stopni Celcjusza. Słoik należy zakręcić i mieszać zawartość co kilka dni. Po upłynięciu 30 dni olej należy odfiltrować przez gazę.

Przygotowanie glicerytu roślinnego. Suszony lub świeży rozdrobniony korzeń żywokostu zalewa się 40 ml spirytusu, potrząsa, a następnie nalewa gliceryną w proporcji 1:2 (0,5 szklanki żywokostu na 1 szklankę gliceryny). Całość przelewa się do słoika, zakręca i odstawia do chłodnego miejsca na 14 dni. Po tym czasie, glicerynę należy odfiltrować przez gazę i umieścić w naczyniu z ciemnego szkła.

Przygotowanie nalewki żywokostowej (tylko do stosowania zewnętrznego!). Pokrojony świeży korzeń żywokostu należy włożyć do słoika i zalać spirytusem 60% tak aby cały korzeń był przykryty, zakręcić i odstawić na około 30 dni. Po tym czasie należy przefiltrować nalewkę przez gazę.

Posiadając przygotowany macerat olejowy, nalewkę i gliceryt można przystąpić do wykonania maści.

1. Faza olejowa - 200 ml maceratu należy połączyć z 10 g wosku pszczelego oraz 10 g alkoholu cetylowego i podgrzewać w kąpieli wodnej do momentu rozpuszczenia składników.
2. Faza wodna - 200 ml wody destylowanej należy połączyć z 15 ml nalewki żywokostowej i podgrzewać w kąpieli wodnej do osiągnięcia temperatury 60 stopni
3. Połączyć fazę olejową i wodną - do oleju powoli dodawać fazę wodną, intensywnie mieszając. W momencie łączenia faz powinny mieś taką samą temperaturę - około 60 stopni.
4. Gdy fazy dobrze się połączą, można rozpocząć schładzanie. Gdy temperatura spadnie do około 40 stopni, należy dodać gliceryt i wymieszać
5. Następnie blenderem ręcznym należy miksować masę, aż do uzyskania jednolitej konsystencji.
6. Maść przelewamy do wyparzonych słoiczków, zakręcamy i przechowujemy w lodówce.

Przeciwwskazania do stosowania preparatów z żywokostu

Żywokost zawiera alkaloidy pirolizydynowe, które mają toksyczne właściwości. Dlatego pod żadnym pozorem nie wolno stosować produktów posiadających w składnie żywokost doustnie. Nie zaleca się również stosowania na owrzodzenia oraz głębokie rany, pod ryzykiem przedostania się toksycznych substancji do krwioobiegu. Preparatów nie należy stosować u dzieci poniżej 18 roku życia oraz u kobiet w ciąży.

Przypisy

1. Sowa, Ireneusz, et al. "Proliferative and antioxidant activity of Symphytum officinale root extract." Natural product research5 (2018): 605-609.
2. Pazyar, Nader, et al. "Skin wound healing and phytomedicine: a review." Skin Pharmacology and Physiology 27.6 (2014): 303-310.
3. Vostinaru, Oliviu, et al. "Anti-inflammatory and antinociceptive effect of Symphytum officinale root." Rom Biotechnol Lett 6 (2018): 14160-7.
4. Dragos, Dorin, et al. "Phytomedicine in joint disorders." Nutrients 1 (2017): 70.