Mobilizacja blizny po operacji (masaż blizn, rehabilitacja, fizjoterapia blizn) - kiedy pacjent powinien przejść terapię blizny pooperacyjnej i dlaczego warto ją mobilizować?

Mobilizacja blizny - czym jest, jak przebiega i jakie daje efekty?

Blizna to nowa tkanka, która zastępuje ubytki w strukturze skóry powstałe w wyniku różnego rodzaju urazów (na skutek przeprowadzonych operacji czy po wypadkach). Przy niewielkich zranieniach, tworząca się blizna jest czasem odbierana jako defekt kosmetyczny, jednak nie powoduje żadnych dolegliwości i nie jest przyczyną ograniczeń ruchomości skóry. Problem pojawia się, gdy blizna jest rozległa i sięga wgłąb tkanek ciała (przykładem może być blizna po cięciu cesarskim). W takich sytuacjach blizna często powoduje dolegliwości bólowe, wrażenie nieustannego „ciągnięcia” skóry, a nawet stanowi przyczynę problemów z utrzymaniem prawidłowej postawy ciała. Wszystkim tym konsekwencjom pomaga zapobiec fizjoterapeuta, przeprowadzający mobilizację blizny. Na czym polegają takie zabiegi? Czy masaż blizny można wykonywać samodzielnie - w domu? Jakie są wskazania i przeciwwskazania do terapii blizn pooperacyjnych czy powypadkowych i czy zawsze taka interwencja jest konieczna? Poznaj najważniejsze informacje o mobilizacji blizn i sprawdź, kiedy najlepiej podjąć działania w kierunku zwiększenia ruchomości zranionych wcześniej tkanek!

Jak powstaje blizna? Rodzaje blizn, charakterystyka tkanki w przypadku blizn różnego pochodzenia

Tak, jak zostało to już wspomniane powyżej - blizna na skórze powstaje zwykle na skutek urazu różnego pochodzenia. W tej kategorii możemy wyróżnić przykładowo blizny pooperacyjne (po zabiegach chirurgicznych), blizny pourazowe (po wypadkach, kontuzjach), blizny oparzeniowe (to dość charakterystyczny rodzaj blizn, obejmujący zazwyczaj duże i „rozlane” powierzchnie) czy blizny potrądzikowe (obecne na twarzy, plecach, pośladkach - czyli wszędzie tam, gdzie na skórze pojawiały się zmiany trądzikowe o charakterze zapalnym).

Oprócz wymienionych powyżej rodzajów blizn, wyróżnia się także ich typy morfologiczne - opracowane pod względem budowy zmiany. W praktyce mówi się o bliznach przerostowych (wyniesionych ponad powierzchnię skóry), bliznach zanikowych (wgłębionych w skórę) oraz bliznowcach (keloidach), czyli bliznach patologicznych, przerastających prawidłową tkankę, o zbitej i twardej konsystencji oraz guzowatej strukturze.

Jeszcze jeden podział obejmuje blizny dojrzałe (mające powyżej 1 roku, ze zwiększoną ruchomością, zwykle prawidłowym ukrwieniem i mocniej wtapiające się w strukturę oraz w naturalny kolor skóry), a także blizny niedojrzałe (poniżej 1 roku, odznaczające się od kolorytu i struktury zdrowej skóry, niekiedy ciągnące, z ograniczoną ruchomością, bielejące po uciśnięciu).

Proces tworzenia się blizny obejmuje 3 fazy, wśród których wyróżnia się:

• fazę zapalną (inaczej określaną mianem fazy wysiękowej), obejmującą 2-3 dni od powstania zranienia. W trakcie tej fazy następuje wytworzenie strupa, organizm „wysyła” również komórki układu odpornościowego do rany, by zmniejszyć ryzyko zakażenia. Z rany może sączyć się osocze. Pojawiają się pierwsze włókna kolagenowe;
• fazę proliferacyjną, która - jak sama nazwa wskazuje - obejmuje coraz szybsze tworzenie się nowych komórek oraz ich podziały. W ranie może pojawić się ziarnina, coraz szybciej powstają także nowe włókna kolagenowe i naczynia krwionośne. W tej fazie (trwającej około 2 tygodni) należy wspomagać gojenie się rany i wytwarzanie blizny (nadwyrężanie danego miejsca, jego rozciąganie czy ugniatanie może prowadzić do przerostów i tworzenia się bliznowca);
• fazę dojrzewania blizny (określaną również jako faza przebudowy blizny), trwającą nawet do 2 lat. Zmienia się typ wytwarzanego w skórze kolagenu, blizna przyjmuje swój docelowy kształt, blednie i przypomina kolorem bardziej zdrową skórę. To właśnie w tym okresie istotna jest mobilizacja samej blizny, która pozwoli zachować ruchomość skóry i zwiększy jej elastyczność, minimalizując tym samym ryzyko ponownego uszkodzenia w miejscu powstania blizny,

Czym jest terapia blizny po operacji (masaż blizny, fizjoterapia manualna, rehabilitacja) i dlaczego warto ją wykonywać?

Mobilizacja blizny - inaczej określana mianem terapii blizn, masażu, rehabilitacji blizn - to cały zbiór technik i metod służących wsparciu gojenia się blizny, a także zachowaniu maksymalnych właściwości skóry w obrębie zranionego miejsca. Mobilizacja blizny zwiększa szansę na zachowanie ruchomości uszkodzonych tkanek względem siebie (chodzi tu o skórę, skórę właściwą, powięzi, mięśnie - wszystko w zależności od tego, jak głębokie było uszkodzenie), a także względem skóry bezpośrednio otaczającej bliznę. Oprócz tego, dzięki regularnej pracy z blizną, miejsce uszkodzenia po pewnym czasie stanie się mniej widoczne, niż w przypadku braku jakiejkolwiek interwencji.

Terapie manualne blizn zapobiegają również tworzeniu się zrostów pomiędzy tkankami (co może mieć miejsce, przykładowo, po operacji cięcia cesarskiego), a także powstawaniu bliznowców (wspomnianych już powyżej, przerośniętych i patologicznych keloidów). Niewiele osób wie, że dolegliwości bólowe starych blizn, uczucie ciągnięcia, mała elastyczność uszkodzonego przed laty fragmentu skóry oraz inne, przykre symptomy (zniekształcenia postawy, uwrażliwienie na uszkodzenia) mogą być zniwelowane przy pomocy profesjonalnej terapii rehabilitacyjnej.

Na czym polega mobilizacja blizny pooperacyjnej lub po cięciu cesarskim? Jak pracować z blizną?

Na początku warto od razu zaznaczyć, że praca z blizną powinna być podejmowana przez profesjonalistę. Zajmują się tym rehabilitanci (w przypadku blizn po cięciu cesarskim czy nacięciu krocza są to zwykle fizjoterapeuci uroginekologiczni). Mobilizacja blizny obejmuje zarówno szereg spotkań w gabinecie, jak i wykonywanie ćwiczeń domowych - przekazanych pacjentowi przez specjalistę i kontrolowanych (w zakresie postępów) podczas późniejszych spotkań.

Pracę z blizną, wykonywaną w gabinecie fizjoterapeuty, można podzielić na poszczególne etapy:

• podczas etapu pierwszego, do 1-2 tygodni od urazu, specjalista może mobilizować sąsiednie tkanki. Nie pracuje się wówczas bezpośrednio na bliźnie, która musi się w pełni wygoić;
• podczas etapu drugiego - do około 2-3 miesięcy od powstania urazu - stosuje się różne techniki wspierające krążenie krwi oraz odpływ limfy w obrębie rany (wszystko po to, by wspomagać odżywienie nowych komórek oraz zapobiegać obrzękom urażonego miejsca). Na tym etapie praca z blizną jest bardzo delikatna - stymuluje się ją głaskaniem i innymi rodzajami dotyku, pobudzającymi jedynie krążenie i zapobiegającymi przerostom tkanki. Oprócz tego fizjoterapeuta proponuje pacjentowi ćwiczenia do wykonywania w domowym zaciszu. Można sięgnąć także po kinesiotaping (plastry dynamiczne), czyli technikę stabilizującą tkanki w obrębie rany, która przyspiesza gojenie i prawidłowe formowanie się blizny;
• podczas etapu trzeciego, trwającego nawet do 2 lat po wytworzeniu się blizny, terapia manualna może być wyniesiona „na wyższy poziom” - specjalista wykorzystuje wówczas techniki ugniatania, ściskania, wzruszania i mocnego masowania blizny, by ograniczyć zrastanie się tkanek położonych w obrębie urazu (także tych wewnętrznych). Wszystko to ma na celu zwiększenie elastyczności blizny, zredukowanie uczucia „ciągnięcia” (które bez właściwego zaopiekowania będzie się pogłębiało, powodując w końcu dolegliwości bólowe), zmniejszenie ryzyka zwłóknienia i przerastania tkanki.

Kiedy udać się do fizjoterapeuty, by mobilizować bliznę przy pomocy terapii manualnej? Wskazania do rehabilitacji blizny

Wskazania do rehabilitacji blizny obejmują przede wszystkim:

• stan bezpośrednio po operacji, wypadku, cięciu cesarskim, obrażeniach okołoporodowych, zabiegach resekcyjnych (amputacja kończyny, piersi, resekcja garba i inne);
• dolegliwości bólowe ze strony blizny, uczucie ciągnięcia skóry i ograniczenia ruchomości w obrębie urazu;
• niska elastyczność blizny, jej pogrubienie, znaczne ubytki w tkance w miejscu blizny lub jej znaczny nadmiar (przerost blizny, wytworzenie się keloidu);
• zaburzenia czucia w obrębie blizny, mrowienie skóry, parestezje.

Oczywiście fizjoterapia blizn przyniesie najlepsze efekty, gdy zostanie rozpoczęta tuż po zagojeniu się rany(odpadnięciu strupa, zdjęciu szwów). W związku z tym wiele osób zastanawia się, czy można rozpocząć mobilizację manualną na bliźnie kilku- czy nawet kilkunastoletniej, będącej nie tylko „nieestetyczną” pamiątką, ale przede wszystkim powodującą wymienione powyżej dolegliwości. Istnieje taka możliwość, choć pacjenci z przerostami, bliznowcami czy bliznami przetrwałymi powinni uzbroić się w cierpliwość - częściowa mobilizacja tkanek, ich uplastycznienie, uczynienie bardziej miękkimi oraz zniesienie bólu czy mrowienia mogą bowiem zająć wiele tygodni, a czasem nawet miesięcy pracy.

Przeciwwskazania do mobilizacji blizny - dolegliwości bólowe, niezakończony proces gojenia i inne

Do przeciwwskazań do mobilizacji blizny należą:

• wystąpienie zespołu Sudecka (określanego jako Kompleksowy Zespół Bólu Regionalnego, objawiającego się zanikiem mięśni, degradacją kości, sztywnieniem stawów), będącego powikłaniem po urazach i operacjach w obrębie narządu ruchu;
• świeża rana, obecność szwów czy strupów, sączenie się z rany, zakażenie rany, obecność ropy i innych powikłań procesu gojenia;
• rozejście się brzegów rany, pęknięcie szwów;
• nieuregulowana cukrzyca, choroby przebiegające z zaburzeniami krzepnięcia krwi.

Co istotne, przeciwwskazaniem do zabiegu mobilizacji blizny jest również przyjmowanie silnych leków przeciwbólowych lub preparatów, które wpływają na zaburzenia czucia (terapeuta nie może wówczas kierować się odczuciami bólowymi pacjenta, ponieważ te będą niemiarodajne).

Źródła:

1. Sun P., Lu X., Zhang H., Hu Z., oprac. K. Polak, Metody miejscowego leczenia blizn przerostowych i keloidów [w:] Medycyna Praktyczna, 01.07.2022
2. Dr n. med. J. Jędrys, dr n. med. A. Chrapusta, Oparzenia. Leczenie blizn i przykurczów pooparzeniowych [w:] Medycyna Praktyczna, 06.05.2016
3. Dr n. med. M. Pastuszczak, lek. I. Jelonek, Leczenie blizn oparte na dowodach naukowych - praktyczny przewodnik terapii [w:] Dermatologia po Dyplomie 01/2018
4. S. Dąbrowiecki, Fizjologia i patofizjologia procesu gojenia ran [w:] Polska Medycyna Paliatywna, tom 2, nr 4
5. T. Zieliński, H. Witmanowski, E. Lewandowicz, M. Łuczkowska, J. Kruk-Jeromin, Blizny przerostowe i keloidy. Część II. Zapobieganie i leczenie [w:] Postępy Dermatologii i Alergologii XXV; 2008/3