Zajady – przyczyny i sposoby leczenia. Poznaj przyczyny zajadów i metody na zapobieganie pęknięciom w kącikach ust

Zajady – przyczyny, objawy, leczenie zajadów

Zajady (inaczej określane mianem zapalenia kącików ust lub kątowego zapalenia jamy ustnej), to z jednej strony bardzo powszechna dolegliwość, a z drugiej - objaw, na temat którego w przestrzeni internetowej i międzyludzkiej wciąż funkcjonuje wiele mitów. Niektóre osoby uważają, że zajady to po prostu uszkodzenie mechaniczne, inne - że są spowodowane infekcją o podłożu bakteryjnym, wirusowym lub grzybiczym. Niezależnie jednak od tego, jakie są prawdziwe przyczyny zajadów, warto wiedzieć, jak się ich pozbyć i kiedy zgłosić się do lekarza, jeśli zapalenie kącików ust nawraca i wciąż tworzy bolesne rany, a dodatkowo pozostawia po sobie coraz większe przebarwienia. Jakie są więc przyczyny zajadów i czy da się zapobiec ich powstawaniu? W jakich sytuacjach wymagają konsultacji medycznej, a kiedy nie trzeba się nimi przejmować? Jak leczyć zajady, by nie nawracały i szybko się zagoiły? Poznaj najważniejsze informacje o kątowym zapaleniu jamy ustnej i sprawdź, jak sobie nim poradzić!

Czym są zajady w kącikach ust? Jak rozpoznać objawy zajadów?

Tak, jak zostało to wspomniane powyżej - zajady inaczej określa się jako zapalenie kącików ust lub kątowe zapalenie jamy ustnej. Sama nazwa podpowiada nam ich lokalizację - w praktyce zajady tworzą się po prostu w kącikach ust, czyli tam, gdzie czerwień wargowa wargi górnej i dolnej łączą się ze sobą. Proces powstawania zajadów zaczyna się zwykle od swędzenia lub tkliwości kącików ust (osoby z nawracającym zapaleniem kącików ust dobrze rozpoznają to uczucie specyficznego mrowienia i delikatnego bólu). Następnie skóra w kącikach zaczyna pękać - tworzą się tak zwane nadżerki (czyli ubytki tkanki, które widać dokładnie po otwarciu buzi). Ranki te są zazwyczaj wilgotne, co dodatkowo utrudnia gojenie i naraża kąciki na infekcje.

W miarę upływu czasu, przy odpowiedniej pielęgnacji i wdrożeniu ewentualnego leczenia, kąciki ust zaczynają się goić. Ustępuje zaczerwienienie, a wytwarza się na nich strup, który łatwo może zostać naruszony podczas mówienia czy jedzenia, dlatego w procesie leczenia należy zwracać na niego szczególną uwagę. Po odpadnięciu strupka, kącik ust może zostać nieco pogrubiony. Przy nawracających zajadach zdarza się, że w tym właśnie miejscu pojawia się blizna i/lub przebarwienie.

Zajady to problem o podłożu innym, niż opryszczka. Co je różni?

Zajady bardzo często bywają mylone z opryszczką, jednak warto wiedzieć, że są to dwie zupełnie inne dolegliwości. Podstawowe różnice między opryszczką a zapaleniem kącików ust to:

• przyczyna dolegliwości. W przypadku zajadów przyczyną może być uszkodzenie mechaniczne, ale również rozwój bakterii i grzybów w kącikach ust (szerzej o tej kwestii piszemy w dalszej części artykułu), natomiast opryszczka ma podłoże wirusowe;
• lokalizacja. Opryszczka zazwyczaj zlokalizowana jest na granicy czerwieni wargowej i skóry twarzy, na dolnej lub górnej wardze, natomiast o zajadzie mówimy wyłącznie wtedy, gdy ranka lokalizuje się w kąciku ust;
• wygląd zmiany. Opryszczka na początku przybiera formę bąbelków wypełnionych surowiczą treścią, które - po pęknięciu - tworzą strupki na wargach. Zajady również w końcowej fazie gojenia przekształcają się w strupki, natomiast na początku ranka ma formę ubytku w skórze - czyli nadżerki;
• zaraźliwość - opryszczka, a zwłaszcza płyn surowiczy wydostający się z pęcherzyków i owrzodzeń jest zaraźliwy, natomiast zajady zwykle nie przenoszą się na drugą osobę (mogą natomiast zainfekować oba kąciki ust u pacjenta).

Najważniejszą różnicą pomiędzy opryszczką a zajadami jest oczywiście przyczyna tych dolegliwości. Z uwagi na różne podłoża objawów, również leczenie powinno uwzględniać inne substancje czynne (w przypadku opryszczki - przeciwwirusowe, a w przypadku zajadów - przeciwgrzybicze lub przeciwbakteryjne).

Zajady – przyczyny powstawania zajadów. Jak powstają pęknięcia w kącikach ust? Rola niedoborów witamin, zakażeń bakteryjnych i grzybiczych

Przyczyny zajadów tak naprawdę mogą być bardzo różne. Do najczęstszych z nich należą:

• uszkodzenia mechaniczne kącików ust - powstające, przykładowo, przy zmianie protezy czy przy noszeniu aparatu ortodontycznego z ostrymi, specyficznymi w budowie elementami, ale również przy długim i szerokim otwieraniu ust u stomatologa;
• przesuszenie skóry w obrębie ust - powodowane niewłaściwą pielęgnacją, a czasem przyjmowaniem niektórych leków (na przykład silnych leków przeciwtrądzikowych);
• nadmierne zwilżanie kącików ust śliną. Dzieje się tak przy ślinieniu nocnym, a także u pacjentów, u których różne choroby nie pozwalają na kontrolę ślinienia (zespół Downa, mózgowe porażenie dziecięce i inne);
• próchnica - bakterie powodujące próchnicę w jamie ustnej łatwo mogą migrować do kącików ust wraz ze śliną;
• ogólnie - infekcje bakteryjne i grzybicze (powodowane głownie przez drożdżaki) rozwijające się w nadżerkach w kącikach ust;
• uczulenie na różne substancje - w tym składniki kosmetyków do twarzy i ust czy na metale (nikiel, srebro) z których zostały zrobione elementy aparatów ortodontycznych czy nawet sztućce.

Co istotne, pośrednie przyczyny zajadów determinują również zwiększoną podatność na tego typu dolegliwości. Osoby najbardziej narażone na pękanie kącików ust to przede wszystkim pacjenci z cukrzycą lub innymi chorobami metabolicznymi, prowadzącymi do rozwoju patologii w procesach odżywiania skóry. Oprócz tego zajady dotykają częściej osoby zmagające się z różnymi niedoborami - w tym niedoborami witaminy A, witamin z grupy B (zwłaszcza witamina B2), niedoborem żelaza, kwasu foliowego. Zaobserwowano, że zajady u kobiet częściej występują w okresie okołomiesiączkowym - tuż przed, w trakcie lub tuż po menstruacji.

To oczywiście nie wszystko - jeszcze jednym istotnym czynnikiem ryzyka powstawania zajadów, jest obniżenie odporności. Mogą się one więc pojawić w trakcie lub po antybiotykoterapii, w przebiegu chorób determinujących nieprawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego (zakażenie wirusem HIV, wrodzone niedobory odporności), a także podczas leczenia onkologicznego czy leczenia immunosupresyjnego.

Domowe sposoby na zajady i środki bez recepty na leczenie zajadów

W internecie można znaleźć mnóstwo propozycji domowych sposobów leczenia zajadów. Niestety, wiele z nich przynosi zwykle więcej szkody, niż pożytku. Niektóre porady uwzględniają stosowanie witaminy A na kąciki ust, inne - smarowanie zmienionych chorobowo miejsc czosnkiem lub miodem, a jeszcze inne - nakładanie w kąciki ust pasty do zębów. Obalmy więc kilka mitów. Przede wszystkim maść z witaminą A nie może być stosowana na błony śluzowe (a ranki w kącikach ust leżą dosłownie na granicy „normalnej” skóry oraz błony śluzowej jamy ustnej). Czosnek i miód co prawda wykazują działanie antybakteryjne, jednak czosnek może dodatkowo podrażnić rany i utrudnić ich gojenie, a miód - w którym są obecne cukry - w przypadku infekcji grzybiczej stanie się pożywką do rozwoju grzybów drożdżakopodobnych. Pasta do zębów ma w teorii wysuszyć ranę, jednak zawarty w niej mentol podrażnia skórę, a przy tym sama formuła mocno wysusza - naskórek wokół zajadów może więc łuszczyć się i odpadać, pozostawiając jeszcze bardziej rozległe ranki.

Jedna z domowych metod na zajady, która faktycznie może nieco złagodzić dolegliwości wynikającej z trudno gojących się ran w kącikach ust, to zmieszanie pokruszonej tabletki z witaminami z grupy B z tłustym kremem do twarzy i zaaplikowanie gotowego produktu na zajady. Zamiast tego warto jednak skorzystać z leków na zajady dostępnych bez recepty w aptece, wśród których wyróżnić można:

• maść na zajady z witaminą B12 (a także z substancjami łagodzącymi - aloesem, pantenolem i innymi), z formułą specjalnie przystosowaną do leczenia kątowego zapalenia warg;
• maść z substancjami przeciwgrzybiczymi (najczęściej klotrimazol), działającymi bezpośrednio na jedną z popularnych przyczyn zajadów - a więc na infekcję grzybiczą w kącikach ust;
• maść z substancjami przeciwświądowymi i przeciwzapalnymi (przykładowo - hydrokortyzon), które łagodzą swędzenie, szczypanie i pieczenie, a dodatkowo zmniejszają obrzęk i stan zapalny pojawiający się głównie w zaawansowanym zapaleniu kątów ust;
• maść z substancjami przeciwbakteryjnymi (neomycyna i inne), działającymi - jak sama nazwa wskazuje - na bakterie bytujące w kącikach.

Jeśli zajady nie występują u danej osoby często, nie cierpi ona na żadne choroby towarzyszące i nie ma przeciwwskazań do stosowania wymienionych powyżej preparatów, to można wypróbować połączenie maści z wymienionymi powyżej substancjami i aplikację takiej mieszanki na zajady - 2 do 4 razy dziennie, przez kilka dni. Zazwyczaj po takiej kuracji zajady szybko się goją, bez pozostawiania blizn, wgłębień lub zgrubień na skórze.

Zajady – leczenie w gabinecie. Kiedy należy udać się do lekarza z problemem pękających kącików ust?

Mimo, iż zajady wydają się być błahą dolegliwością, to w pewnych sytuacjach nie warto ich bagatelizować. Kiedy więc zgłosić się do lekarza z kątowym zapaleniem jamy ustnej? Przede wszystkim wskazaniem do takiej wizyty powinno być ciągłe nawracanie dolegliwości. Jeśli dana osoba wyleczy zajady, a one po kilkunastu dniach nawracają, to warto zgłosić się do specjalisty, by wykluczyć różne niedobory, anemię czy uczulenie na metale. W przypadku, gdy zajady powodowane są przez elementy protezy czy aparatu ortodontycznego, należy skonsultować taką sytuację z ortodontą prowadzącym leczenie lub stomatologiem.

Zajady, które nawracają u osób na diecie wegańskiej czy wegetariańskiej również warto skonsultować z lekarzem - zwłaszcza pod kątem niedoborów witamin i składników mineralnych, które pomogą wykazać zlecone przez specjalistę badania krwi. Interwencji medycznej wymaga także niegojące się zapalenie kącików ust (zarówno u dorosłych, jak i u dzieci), czyli sytuacja, w której zajady utrzymują się przez kilka tygodni.

Źródła:

1. Dr n. med. E. Kuchar, Zajady - dlaczego powstają i jak je leczyć? [w:] Medycyna Praktyczna, 07.11.2013
2. Prof. dr hab. n. med. D. Olczak-Kowalczyk, Jak postępować z dzieckiem, u którego występują nawracające zapalenia kącików ust? Czy takie dziecko wymaga diagnostyki? [w:] Medycyna Praktyczna, 26.09.2018
3. Lek. stom. U. Papierz, lek. stom. A. Żegota, dr n. med. A. Dudko, dr hab. med. prof. nadzw. S. Kłosek, Zapalenie kącików ust - jak nie popełnić błędu? [w:] Dermatologia po Dyplomie 05/2018
4. Dr n. med. E. Żabińska, Kiedy leczyć, kiedy nie dotykać? [w:] Stomatologia po Dyplomie 08/2014