Co to są roztocze (roztocza) i jak się ich pozbyć? Czym jest alergia na roztocza?

Roztocze kurzu domowego to grupa pajęczaków, należących do tak zwanych saprofitów (inaczej określanych mianem mikrokonsumentów), żywiących się martwą materią organiczną. W przypadku roztoczy domowych, ich pożywieniem jest oczywiście ludzki naskórek. W ogólnym ujęciu bytowanie tych organizmów w domach, wśród ludzi, nie jest groźne - problem pojawia się, gdy dana osoba ma alergię na roztocze kurzu domowego, choruje na astmę lub cierpi z powodu chorób skórnych, których objawy mogą zaostrzyć się po kontakcie z tymi pajęczakami. Na szczęście istnieją sposoby na to, by złagodzić symptomy styczności z roztoczami i ograniczyć ich potencjał alergizujący. Jak pozbyć się roztoczy? Kiedy odczulanie na kurz i roztocza ma sens? Czy ugryzienia roztoczy są w ogóle możliwe? Poznaj najważniejsze informacje o tych organizmach i sprawdź, w jaki sposób się przed nimi chronić!

Co to są roztocze i w jakich warunkach się rozwijają?

Tak, jak zostało to wspomniane, roztocze są przedstawicielami pajęczaków, które żyją w różnych warunkach - części z nich bytuje na roślinach, część - w ziemi, ale te, które są omawiane w poniższym artykule to roztocze kurzu domowego, żyjące najczęściej pomiędzy włóknami tekstyliów - materacy, poduszek, dywanów czy pościeli. Ich najpowszechniejszym przedstawicielem jest skórożarłoczek skryty (Dermatophagoides pteronyssinus), który - jak sama nazwa wskazuje - żywi się ludzkim naskórkiem obecnym w domowym kurzu czy osądzającym się w pościeli, na tapicerkach mebli, dywanach i innych materiałach.

Idealne warunki do rozwoju roztoczy to wysoka wilgotność (w okolicach 70-80%) oraz stosunkowo wysoka temperatura (około 25 stopni Celsjusza). W innych niż podane okolicznościach, roztocze giną i trudno jest im się namnażać - ich całkowita eliminacja następuje przy spadku temperatury poniżej zera lub jej wzroście powyżej 60 stopni Celsjusza (co jest szczególnie ważną wskazówką dla alergików w kontekście prania tapicerek, pościeli czy dywanów).

Warto tutaj dodać, że roztocze kurzu domowego są czasem - błędnie - określane jako „roztocza”. Drugie brzmienie tego wyrazu, z końcówką „-a”, odnosi się jednak nie do pajęczaków, a do grupy specyficznych roślin, dlatego prawidłowa forma nazwy omawianych saprofitów to właśnie „roztocze”.

Ugryzienia roztoczy - czy są możliwe?

Wiele osób - czy to z uwagi na informacje o pokrewieństwie roztoczy z innymi pajęczakami, czy to na podstawie fałszywych skojarzeń - bardzo obawia się pogryzienia przez roztocze. Należy tu jednak zaznaczyć, że saprofity te nie gryzą ani nie żądlą ludzi - ich celem i obszarem żerowania są  zakurzone, materiałowe powierzchnie, a nie ludzkie ciało. Ponadto żywią się one fragmentami martwego naskórka, a nie tego, który aktualnie pokrywa nasze ręce, nogi, tułów czy twarz - dlatego w kontekście pogryzienia z pewnością nie należy obawiać się roztoczy. Jeśli dana osoba zauważa u siebie podejrzanie wyglądające bąble, które swędzą lub źle się goją, powinna podejrzewać obecność innych pasożytów (komarów w okresie letnim lub też pcheł - jeśli śpi z nami zwierzak - czy pluskiew, przenoszonych do pomieszczeń z zewnątrz, najczęściej ze starymi meblami, ubraniami czy materacami).

Alergia na roztocze kurzu domowego - objawy

Alergia na roztocze kurzu domowego to jedna z najczęściej występujących odmian alergii w Polsce. Reakcję uczuleniową wywołuje kontakt z różnymi czynnikami pochodzącymi od roztoczy, choć zwykle wskazuje się w tej sytuacji na specyficzne białka będące elementem ich organizmów oraz na odchody. Niezależnie od tego, jaki czynnik o wysokim potencjale alergizującym doprowadził do powstania objawów po kontakcie z roztoczami w kurzu, wśród najbardziej charakterystycznych symptomów można wyróżnić:

• uczucie niewyspania (nawet po odpowiedniej liczbie godzin snu), brak koncentracji w ciągu dnia, senność, ból głowy i rozdrażnienie;
• cieknący, rzadki katar, a także kichanie (zwłaszcza po położeniu się do łóżka i rano - tuż po przebudzeniu);
• poranny i wieczorny kaszel, związany z podrażnieniem górnych dróg oddechowych;
• odczucie spływania wydzieliny do gardła (zwłaszcza rano, po przebudzeniu);
• swędzenie oczu, obrzęk powiek i ich zaczerwienienie, a także łzawienie oczu;
• zaostrzenie się zmian skórnych - zwłaszcza u osób cierpiących na trądzik ŁZS i AZS (łuszczycowe i atopowe zapalenie skóry), zmagających się z łupieżem czy innymi chorobami skóry (także owłosionej skóry głowy).
• zaostrzenie objawów i ataków astmy (jeśli dana osoba na nią choruje).

Należy także dodać, że alergia na roztocze kurzu domowego - w przypadku braku jej leczenia - sprzyja spadkowi odporności (i częstszym infekcjom górnych dróg oddechowych), a oprócz tego może doprowadzić do przewlekłego zapalenia gardła oraz do bakteryjnego zapalenia zatok (jeśli wydzielina wytwarzająca się na skutek reakcji obronnej organizmu na alergen znajduje się w zatokach na tyle długo, by rozwinęły się w niej bakterie). Symptomy alergii mogą nasilać się podczas czynności, które wymuszają „uniesienie” kurzu (głównie jest to sprzątanie czy ścielenie łóżka) oraz zimą - gdy pomieszczenia są wietrzone rzadziej i krócej, temperatura (za sprawą ogrzewania) wzrasta i zwiększa się wilgotność (z uwagi na suszenie prania w domu, wzmożone pocenie się, brak ruchu powietrza zapewnianego nie tylko przez wentylację, ale także przez wietrzenie).

Odczulanie na kurz i roztocza (roztocze) i inne sposoby leczenia alergii

Odczulanie na kurz i roztocza to potoczne określenie immunoterapii swoistej, a więc terapii mającej na celu uniewrażliwienie organizmu na dany alergen (zaliczającej się do kategorii leczenia przyczynowego). Terapia ta polega na ekspozycji pacjenta na określoną substancję (najczęściej podawaną w formie doustnej lub podskórnej) w indywidualnie zaplanowanym schemacie, określającym odstęp czasowy oraz dawki. Wadą tego rozwiązania jest niestety czas trwania terapii, który może sięgać nawet kilku lat. Zaletą jest natomiast wysoka skuteczność leczenia, zwłaszcza u pacjentów z astmą i nawracającymi infekcjami górnych dróg oddechowych - efekty odczulania zdecydowanie poprawiają ich komfort życia i codziennego funkcjonowania.

Oprócz opisanej powyżej immunoterapii swoistej, w leczeniu alergii na roztocze kurzu domowego stosuje się także preparaty do niwelowania symptomów (leczenie objawowe), takie jak leki antyhistaminowe (w formie doustnej) czy też glikokortykosteroidy podawane miejscowo na skórę i błony śluzowe (są to wszelkiego rodzaju spraye i krople do nosa i oczu, ale również maści i kremy - jeśli odczyn alergiczny obecny jest na skórze ciała).

Jak pozbyć się roztoczy i ich alergenów?

Istnieje kilka sposobów na to, jak pozbyć się roztoczy w takim stopniu, by ograniczyć objawy alergii oraz zmniejszyć populację w domu lub w mieszkaniu. Wśród nich wyróżniamy przede wszystkim:

• utrzymywanie temperatury otoczenia na poziomie niższym, niż 25 stopni Celsjusza - zwłaszcza w sypialni, co wpłynie nie tylko na redukcję populacji roztoczy, ale również na jakość snu;
• częste wietrzenie pomieszczeń, stosowanie oczyszczacza powietrza;
• pozbycie się zbędnych tekstyliów - dywanów, zasłon, narzut, nadmiaru pościeli (jeśli jest to oczywiście możliwe) i ich częste pranie w temperaturze wyższej niż 60 stopni (niektóre osoby wkładają również pościel i inne materiałowe elementy wystroju do zamrażarki przed ich użytkowaniem);
• regularne odkurzanie powierzchni płaskich i ścieranie kurzy (najlepiej na mokro, by zapobiec wzbijaniu się kurzu w powietrze);
• zastosowanie aerozoli przeciwko roztoczom, zawierających substancje zabijające dorosłe osobniki, niwelujące jaja i larwy;
• rezygnacja ze spania ze zwierzakiem (którego naskórek również jest pożywką dla roztoczy).

Regularne sprzątanie, dbanie o pozbywanie się kurzu oraz pranie tekstyliów w odpowiednich temperaturach czy utrzymywanie właściwej temperatury powietrza zdecydowanie powinno ograniczyć odczuwane przez domowników objawów alergii na roztocze. Niektóre osoby polecają także zakup materacy, kołder, poduszek i pościeli o właściwościach antyalergicznych oraz sprzątanie przy pomocy specjalnych urządzeń z filtrami (odkurzacze ręczne i inne) - jest to co prawda duża, jednorazowa inwestycja, jednak przy potwierdzonej alergii lub w chorobach towarzyszących warto rozważyć takie możliwości.

Źródła:

1. Dr n. Med. P. Rapiejko, Roztocze kurzu domowego [w:] Medycyna Praktyczna, 09.09.2013
2. Dr n. Med. G. Durska, Objawy, profilaktyka i leczenie alergii na roztocze kurzu domowego [w:] Medycyna Praktyczna, 14.03.2012
3. Przybysz, Alergia na roztocze kurzu domowego [w:] Borgis - Nowa Pediatria 4/2005
4. PAP, Lato to dobry czas na odczulanie osób z alergią na roztocze [w: Puls Medycyny, 05.07.2021