Żylaki na nogach – przyczyny powstawania żylaków kończyn dolnych, leczenie żylaków nóg, profilaktyka

Czym są żylaki?

Żylak to trwałe poszerzenie żyły powierzchownej o średnicy większej lub równej 3 milimetry (w pozycji stojącej). W wyniku wydłużenia i poszerzenia żyły, uzyskuje ona kręty przebieg. Żylaki najczęściej tworzą się na kończynach dolnych. Szacuje się, że żylaki na nogach stwierdza się u 20-50% kobiet w krajach Europy Zachodniej. Rozróżnia się trzy podstawowe typy żylaków: siatkowate, głównych pni żylnych oraz teleangiektazje. Żylaki siatkowate najczęściej widoczne są w dole podkolanowym, na bocznej powierzchni uda lub łydki. Rzadko powodują obrzęk i zazwyczaj nie wiążą się z dolegliwościami bólowymi. Żylaki głównych pni żylnych najczęściej widoczne są na tylnej powierzchni łydki (żylaki żyły odstrzałkowej) lub w okolicy piszczela (żylaki żyły odpiszczelowej). Powodują dolegliwości bólowe. Pajączki naczyniowe, czyli teleangiektazje, to poszerzone naczynia płytko położone w skórze. Stanowią głównie problem kosmetyczny.

Objawy żylaków kończyn dolnych (żylaków na nogach)

Objawy żylaków zależą od stopnia zaawansowania niewydolności żylnej i rodzaju żylaka. We wczesnym stadium może występować:

• uczucie ciężkości nóg, które znacznie wzrasta z pojawieniem się obrzęku (np. u kobiet podczas miesiączki)
• uczucie „pełności” nóg zmniejszające się po odpoczynku z uniesionymi kończynami
• poszerzone żyły powierzchniowe o niebieskim zabarwieniu
• bolesne skurcze łydek, zwłaszcza w nocy
• zespół niespokojnych nóg
• nasilanie się ciężkości nóg i bólu w czasie upałów, przy dużej wilgotności powietrza, w pozycji stojącej lub siedzącej
• obrzęki nóg

Obrzęk w obrębie kończyn dolnych początkowo jest plastyczny, odwracalny i ustępuje po odpoczynku nocnym. W miarę postępu choroby, dochodzi do włóknienia tkanki podskórnej i zaniku tkanki tłuszczowej, przez co staje się sprężysty. W stadiach o większym stopniu zaawansowania pojawia się tępy ból nóg, nasilający się w ciągu dnia. Jeśli ból pojawia się podczas chodzenia, określa się to jako chromanie żylne. Może świadczyć o niedrożności żył głębokich goleni.

W przewlekłej niewydolności żylnej zaobserwować można również rdzawobrązowe przebarwienia, białe odbarwienia skóry, owrzodzenia żylne, długo utrzymujący się stan zapalny skóry i tkanki podskórnej, wyprysk suchy lub sączący, a także wtórny obrzęk limfatyczny stopy i goleni.

Niezwłocznie należy udać się do oddziału ratunkowego jeśli zauważymy następujące objawy:

• nagła duszność
• ból w klatce piersiowej
• krwioplucie
• wystąpienie silnego obrzęku kończyny, zwykle jednej nogi, o różowosinym zabarwieniu
• wystąpienie obrzęku po założeniu gipsu lub długotrwałym unieruchomieniu np. wielogodzinnej podróży samolotem
• pojawienie się nagłego obrzęku kończyny w trakcie stosowania antykoncepcji hormonalnej

Mogą one sugerować zatorowość płucną lub zapalenie żył głębokich.

Przyczyny powstawania żylaków na nogach

Bezpośrednią przyczyną powstawania żylaków jest nadciśnienie żylne, które pojawia się w wyniku ucisku na żyły, braku, niedorozwoju, niewydolności lub zniszczenia zastawek żylnych, a także niedrożności lub zwężenia żył w wyniku zakrzepicy. Prowadzi to do zastoju krwi żylnej, przepełnienia żylnej części mikrokrążenia. Białe krwinki przemieszczają się poza ścianę naczynia, uwalniają mediatory reakcji zapalnej, wolne rodniki i enzymy rozkładające białka. Dochodzi do powstania obrzęków. Toczący się proces zapalny zwiększa reaktywność płytek krwi, przyczyniając się do wzrostu jej lepkości, co może być przyczyną rozwoju zakrzepicy w naczyniach mikrokrążenia.

Czynniki ryzyka rozwoju żylaków to m.in:

• wiek powyżej 45 lat
• płeć żeńska
• czynniki genetyczne (żylaki w rodzinie)
• otyłość (BMI > 30 kg/m2)
• długotrwałe unieruchomienie kończyn dolnych (np. gips, niedowład)
• nowotwory złośliwe
• niewydolność oddechowa
• niewydolność serca III lub IV klasy wg NYHA
• ucisk na naczynia żylne (np. guz, krwiak)
• długotrwały lot samolotem (>6-8 godzin)
• ciąża i połóg
• praca w pozycji siedzącej lub stojącej
• długotrwała praca w wysokiej temperaturze
• stosowanie antykoncepcji hormonalnej
• wysoki wzrost
• zaparcia nawykowe
• płaskostopie
• palenie papierosów
• nadużywanie alkoholu
• noszenie butów na wysokim obcasie (powyżej 8 cm różnicy między poziomem pięty a palców)
• dieta uboga w krzem i/lub witaminę C
• niska aktywność fizyczna

Nieinwazyjne metody leczenia żylaków

We wczesnych stadiach choroby możliwa jest nieinwazyjna terapia żylaków, która opiera się na:

• leczeniu uciskowym (kompresjoterapia)
• farmakoterapia
• zwiększeniu aktywności fizycznej
• zmianie stylu życia
• działaniach profilaktycznych

Kompresjoterapia w połączeniu ze stosowaniem preparatów z diosminą u części pacjentów jest wystarczająca. Metody uciskowe wykorzystywane są również po leczeniu interwencyjnym, jako uzupełnienie terapii. Leczenie uciskowe obejmuje opaski uciskowe, pończochy lub podkolanówki uciskowe oraz masaż pneumatyczny. Pończochy lub podkolanówki uciskowe zapobiegają zastojowi krwi w żyłach powierzchownych, obniżają ciśnienie żylne oraz wspomagają działanie pompy mięśniowej. Zapobiegają niekorzystnym zmianom w mikrokrążeniu kończyn dolnych oraz powodują ich regresję. W zależności od wskazań do stosowania, podkolanówki i pończochy uciskowe mają różne klasy medyczne:

• I klasa ucisku (ciśnienie wywierane na wysokości kostki 20-30 mm Hg) – profilaktyka żylaków i zakrzepicy, niewielkie żylaki bez widocznych obrzęków, ociężałość i męczliwość kończyn, stan po operacji żylaków.
• II klasa ucisku (ciśnienie wywierane na wysokości kostki 30-40 mm Hg) – żylaki z nieznacznym obrzękiem, duże żylaki podczas ciąży, stan po skleroterapii żylaków, wygojeniu małych owrzodzeń lub zapaleniu żył powierzchownych.
• III klasa ucisku (ciśnienie wywierane na wysokości kostki 40-50 mm Hg) – obrzęki pourazowe, odwracalne obrzęki limfatyczne, stan po wygojeniu dużych owrzodzeń, bardzo duże żylaki ze znacznym obrzękiem.
• IV klasa ucisku (ciśnienie wywierane na wysokości kostki 50-60 mm Hg) – nieodwracalne obrzęki limfatyczne, ciężki zespół pozakrzepowy.

Należy pamiętać, że niezmiernie istotne jest prawidłowe dobranie rozmiaru pończoch. Pomiar centymetrem należy wykonać rano, nie później niż 20 minut po wstaniu z łóżka, zanim pojawi się obrzęk. Pomiary należy odnieść do tabeli rozmiarów producenta.

Kompresjoterapię można wspomagać suplementacją preparatami korzystnie wpływającymi na naczynia krwionośne:

• diosmina
• hesperedyna
• wyciąg z ruszczyka kolczastego
• wyciąg z kasztanowca
• witamina C
• acerola
• krzem
• rutyna
• wyciąg z pestek winogron
• resweratrol
• MSM (metylosulfonylometan) – siarka organiczna

Inwazyjne sposoby leczenia żylaków nóg

Istnieje wiele inwazyjnych sposobów leczenia żylaków. Metoda dobierana jest do stanu zaawansowania przewlekłej niewydolności żylnej.

Skleroterapia stosowana jest w przypadku małych i średnich żylaków. Polega na podaniu strzykawką do żyły środka powodującego ich zarośnięcie. Zabieg nie wymaga wcześniejszego znieczulenia. Po zabiegu należy nosić pończochy uciskowe o II klasie ucisku.

Leczenie chirurgiczne obejmują metodę stripingu oraz operacje niewydolnych perforatorów metodą otwartą (Lintona). Zabiegi chirurgiczne są bardzo skuteczne, jednak wiążą się z częstszym występowaniem powikłań w stosunku do innych technik. Pozwalają na usunięcie żylaków każdej wielkości.

Wewnątrznaczyniowa ablacja laserowa EVLT (ang. Endo – Venous Laser Treatment) polega na zamknięciu światła naczynia krwionośnego poprzez wiązkę lasera. Zabieg cechuje wysoka skuteczność oraz niskie ryzyko efektów ubocznych i działań niepożądanych. Podczas zabiegu skóra jest nakłuwana, a w żyle umiejscawiany wenflon. Przez wenflon do naczynia wprowadzany jest światłowód, który poprzez wytworzenie energii cieplnej powoduje zamknięcie niewydolnej żyły. Przeprowadzany jest pod kontrolą USG. Po zabiegu zakładana jest pończocha uciskowa.

Ablacja za pomocą pary wodnej (SVS ang. Steam Vein Sclerosis), podobnie jak nabieg laserowy, wykonywana jest pod kontrolą USG w trybie ambulatoryjnym. Dobrze sprawdza się do usuwania żylaków nawet o krętym przebiegu. Cechuje się wysoką skutecznością i niskim ryzykiem. Procedura przebiega podobnie do zabiegu laserowego, jednam do naczynia przez wenflon wprowadzany jest cewnik, który podaje gorącą parę wodną do światła żyły, powodując zamknięcie naczynia. Tak jak po innych zabiegach, należy używać pończochy uciskowe.

„Klejenie żylaków” to popularny termin określający zabieg usuwania żylaków z użyciem klei tkankowych. Do naczynia wprowadzane są substancje powodujące sklejenie i całkowite zamknięcie naczynia.

Domowe sposoby na żylaki

Do domowych sposobów na żylaki zaliczyć można stosowanie pończoch i podkolanówek uciskowych, a także stosowanie substancji farmakologicznych. Preparaty stosowane w profilaktyce oraz uzupełnieniu terapii żylaków mają na celu poprawę przepływu krwi w naczyniach. W zależności od składu i formy, mogą być stosowane doustnie lub zewnętrznie miejscowo. Często stosowanym lekiem jest dobesylan wapnia. Wśród popularnych suplementów wymienić można diosminę, hesperedynę, wyciąg z kasztanowca, wyciąg z ruszczyka kolczastego. Poprzez zmniejszenie stanu zapalnego w obrębie naczyń, wzmocnienie ich ściany oraz zmniejszenie przepuszczalności korzystnie wpływają na stan naczyń.

Maść na żylaki najczęściej w swoim składzie zawiera wyciąg z nasion kasztanowca lub heparynę. W aptekach dostępne są też żele chłodzące zawierające wyciągi np. z ruszczyka kolczastego, ekstrakt z nawłoci pospolitej, diosminę.

Profilaktyka żylaków kończyn dolnych

Na profilaktykę żylaków składa się wiele czynników związanych z dietą i stylem życia, w tym:

• regularna aktywność fizyczna
• redukcja masy ciała u osób otyłych
• niepalenie papierosów
• ograniczenie alkoholu
• stosowanie diety bogatej w kwasy tłuszczowe omega-3, owoce, warzywa, witaminę C i krzem
• unikanie noszenia butów na wysokim obcasie
• unikanie długich, gorących kąpieli
• stosowanie pończoch uciskowych o I klasie ucisku u osób w grupie ryzyka

Przypisy

1. Gajewski P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.
2. Whiteley, Mark Steven. "Current Best Practice in the Management of Varicose Veins." Clinical, Cosmetic and Investigational Dermatology 15 (2022): 567.
3. Raetz, Jaqueline, Megan Wilson, and Kimberly Collins. "Varicose veins: Diagnosis and treatment." American family physician 99.11 (2019): 682-688.
4. Rabe, Eberhard, and Felizitas Pannier. "What is evidence-based in the treatment of chronic venous insufficiency?." Der Internist (2020).