Kreatynina - co to takiego? Kiedy bada się poziom kreatyniny? Normy kreatyniny i nieprawidłowe wyniki

Czym jest kreatynina?

Kreatynina to organiczny związek chemiczny. Jest produktem przemiany kreatyny i fosfokreatyny. Proces ten zachodzi głównie w mięśniach szkieletowych. Kreatyna jest białkiem niezbędnym do prawidłowej pracy i regeneracji mięśni, podtrzymując odpowiedni poziom energii. Ze względu na te funnckje ulega ciągłym przemianom biochemicznym. Dziennie około 1-2% kreatyniny mięśniowej ulega degradacji. Z tego powodu jej stężenie w surowicy jest zależne od masy mięśniowej, ale także od spożycia produktów mięsnych w diecie. Kreatynina jest przesączana w kłębuszkach nerkowych, w niewielkim stopniu wydzielana przez komórki cewek dystalnych i wydalana z moczem. Stężenie kreatyniny w surowicy jest odwrotnie proporcjonalne do GFR - klirensu kreatyniny. U osób zdrowych stężenie kreatyniny jest stosunkowo stałe. Oznaczenie stężenia kreatyniny to badanie diagnostyczne wykorzystywane do oceny czynności nerek.

Poziom kreatyniny można oznaczyć we krwi, surowicy, osoczu oraz w moczu.

Czym jest klirens kreatyniny?

Klirens kreatyniny, określany także jako GFR (ang. Glomerulal Filtration Rate) to wskaźnik przesączania kłębuszkowego. Określa ilość związku, która uległa przesączeniu w kłębuszkach nerkowych w jednostce czasu. Badanie to pozwala na analizę bieżącej zdolności nerek do oczyszczania (filtracji) krwi z różnych metabolitów, w tym kreatyniny. Obliczanie eGFR powinno być wykonywane przy każdym oznaczeniu poziomu stężenia kreatyniny we krwi. Takie wyliczenie można wykonać również samodzielnie przy użyciu wzoru Cockcrofta i Gaulta. Do wyliczeń potrzebne są takie dane jak stężenie kreatyniny w μmol/l, wiek, masa ciała i płeć. W internecie dostępne są darmowe kalkulatory, przy pomocy których można obliczyć eGFR w domu.

Za idealny poziom klirensu kreatyniny uznaje się wartości powyżej 120 ml/min/1,73m2. Prawidłowa wartość parametru powinna wynosić powyżej 90 ml/min/1,73m2. Wartości poniżej 60 sugerują uszkodzenie lub nieprawidłowe działanie nerek, a poniżej 30 na ciężką niewydolność nerek.

Kiedy wykonać badanie kreatyniny?

Badania stężenia kreatyniny we krwi oraz wykonanie klirensu kreatyniny zalecane jest u osób:

• z chorobami nerek
• przyjmujących leki, które mogą negatywnie wpływać na nerki
• przed badaniami z dożylnym kontrastem np. rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa
• u pacjentów po przeszczepie nerki do monitorowania ich funkcji
• z cukrzycą
• z objawami zakażenia dróg moczowych
• z wysokim ciśnieniem krwi
• po zabiegach operacyjnych
• kobiet ciężarnych
• po ciężkich zabiegach operacyjnych
• poddawanych hemodializom
• z chorobami o wysokim metabolizmie białek np. akromegalia
• z objawami takimi jak drżenia mięśni, utrata apetytu, ból odcinka lędźwiowego kręgosłupa

Badanie należy rozważyć także, gdy występują objawy zaburzenia czynności nerek lub ich zapalenia np.:

• ból oraz pieczenie podczas oddawania moczu
• nudności i wymioty
• podwyższone ciśnienie tętnicze krwi
• pienienie się moczu
• nieprawidłowa barwa moczu
• obrzęki
• zmniejszenie lub zwiększenie ilości wydalanego moczu
• bolesne parcie na pęcherz
• oddawanie moczu małymi porcjami

Jak przygotować się do badania poziomu kreatyniny we krwi?

Badanie krwi wykonywane powinno być na czczo, w godzinach porannych. W laboratorium pobierana jest krew żylna, tak jak do standardowej morfologii. Na 2-3 dni przed pobraniem, aby nie zafałszować wyniku badania, należy unikać picia alkoholu, spożywania dużych ilości mięsa oraz wykonywania intensywnych treningów. Przed badaniem należy poinformować lekarza zlecającego badania o przyjmowanych lekach, w szczególności przeciwzapalnych, chemoterapeutyków, cefalosporyn i cymetydyny. Aby łatwiej było pobrać krew, zaleca się wypić rano szklankę wody. Wynik badania kreatyniny z reguły jest dostępny następnego dnia.

Norma kreatyniny we krwi

Za prawidłowy poziom kreatyniny uznaje się wartości z zakresu 53-115μmol/l (0,6-1,3 mg/dl).

Stężenie kreatyniny w moczu

Kreatynina jest wydalana przez nerki wraz z moczem. Wartości poniżej granicy normy sugerują upośledzenie zdolności nerek do filtrowania produktów przemiany materii, w tym kreatyniny. Oznaczenie przeprowadza się w próbce moczu. Zalecanym materiałem do badanie jest pierwszy, poranny mocz oddany przynajmniej po 4 godzinach od poprzedniego oddania moczu, a najlepiej po 8. Przygotowanie do badania moczu jest niezmiernie istotne, by otrzymać wiarygodny wynik. Przed zebraniem próbki w dzień poprzedzający badanie należy unikać nadmiernego wysiłku fizycznego, kontaktów seksualnych, stosowania diety bogatej w mięso. Przed oddaniem moczu okolicę cewki moczowej należy umyć ciepłą wodą (bez mydła) i osuszyć jednorazowym ręcznikiem. U kobiet nie zaleca się wykonywania badania w okresie od 2 dni od planowanej menstruacji do 2 dni po jej zakończeniu. Mocz powinien pochodzić z tzw. "środkowego strumienia". Odpowiednią objętością moczu do badania jest 50-100ml. Do jej zebrania używa się specjalnych, sterylnych pojemników dostępnych w aptekach. Próbkę należy zakręcić, opisać imieniem i nazwiskiem i bezzwłocznie dostarczyć do punktu pobrań. Normy wartości kreatyniny w moczu mogą się różnić w zależności od laboratorium, na ogół jednak wynoszą:

• 28-217 mg/dl dla kobiet
• 39-259 mg/dl dla mężczyzn

Wartości poniżej normy mogą świadczyć o upośledzonej funkcji nerek - niewystarczająco skutecznej filtracji. Wyższe stężenie kreatyniny może być skutkiem m.in. dużego spożycia mięsa, znacznego wysiłku fizycznego w ciągu 48 godzin przed badaniem, a także stosowania niektórych leków moczopędnych.

Podwyższony poziom kreatyniny we krwi

Wzrost stężenia kreatyniny w surowicy krwi powyżej normy najczęściej świadczy o niewydolności nerek. W badaniach zauważalny jest dopiero, gdy nieczynna jest około połowa miąższu nerkowego. Zdarza się, że u osób z bardzo małą ilością tkanki mięśniowej, starszych lub wyniszczonych poziom kreatyniny w surowicy będzie prawidłowy, mimo znacznego pogorszenia czynności wydalniczej nerek. Z tego powodu zaleca się zawsze badanie klirensu kreatyniny lub wyliczanie eGFR. Podwyższone stężenie kreatyniny we krwi czasami obserwuje się u sportowców z bardzo rozwiniętą tkanką mięśniową np. kulturystów czy w innych dyscyplinach siłowych. Przekroczenie normy kreatyniny możliwe jest m.in. w stanach takich jak:

• ostra niewydolność nerek
• przewlekła niewydolność nerek
• odwodnienie
• ponadprzeciętnie wysoka ilość tkanki mięśniowej
• choroby przebiegające z rozpadem tkanki mięśniowej
• bezpośrednio po intensywnej aktywności fizycznej
• nadczynność tarczycy
• akromegalia
• rozległe urazy
• polekowe uszkodzenie nerek
• zatrucia związkami organicznymi lub nieorganicznymi
• kwasica ketonowa w przebiegu cukrzycy

Niska kreatynina - o czym może świadczyć?

Obniżony poziom kreatyniny w surowicy może być spowodowany m.in. czynnikami takimi jak:

• niska masa mięśniowa
• dieta bezmięsna
• ciąża
• stężenie bilirubiny >90μmol/l (5,3 mg/dl)
• stan po rozległych amputacjach kończyn

Przypisy

1. Gajewski P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.
2. Solnica, B. Diagnostyka laboratoryjna. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019.
3. Ostrowska, L., Orywal, K., Stefańska, E. Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018.
4. Kashani, K., Rosner, M. H., Ostermann, M. (2020). Creatinine: From physiology to clinical application. European journal of internal medicine, 72, 9-14.