Hantawirusy przenoszone przez gryzonie - czym charakteryzują się te wirusy? Zakażenia hantawirusowe - leczenie i powikłania (gorączka krwotoczna z zespołem nerkowym). Jak objawia się hantawirus?

Zakażenia hantawirusowe - co to takiego? Czym są hantawirusy i jakie są drogi zakażenia hantawirusami?

Hantawirusy to grupa patogenów należących do tak zwanych buniawirusów (z łaciny - Bunyaviridae), o których głośno zrobiło się na przełomie lutego i marca 2025 roku, za sprawą tajemniczej śmierci amerykańskiego aktora - Gene Hackmana - oraz jego żony (Betsy Arakawy). Ich ciała znaleziono w posiadłości w Santa Fe, a w toku śledztwa ustalono, że kobieta zmarła kilka dni wcześniej, niż mężczyzna - po zakażeniu hantawirusem i na skutek szybko postępującej choroby prowadzącej do zaburzeń oddychania (prawdopodobnie był to hantawirusowy zespół płucny). Omawiany wirus nie przenosi się z człowieka na człowieka - dlatego zakażenie nie było przyczyną śmierci Gene Hackmana (w jego przypadku do zatrzymania akcji serca przyczyniła się zaawansowana choroba Alzheimera oraz choroba układu krążenia, na które cierpiał już wcześniej). Niemniej, to właśnie tragiczna śmierć aktora i jego żony stały się przyczyną rozpoczęcia dyskusji dotyczącej hantawirusów. Jak dochodzi do zakażenia? Kto jest ich rezerwuarem i jakie choroby wywołują hantawirusy?

Czym jest hantawirus? Rezerwuar hantawirusów: gdzie mogą występować i jak się przenoszą?

Tak, jak zostało to wspomniane, hantawirusy są patogenami należącymi do grupy buniawirusów. Rezerwuarem serotypów (a więc odmian wirusów) groźnych dla człowieka są gryzonie (myszy, szczury) - a konkretnie ich mocz, kał oraz ślina. Do zakażenia dochodzi drogą wziewną (kropelkową) lub - rzadziej - przez bezpośredni kontakt błon śluzowych lub uszkodzonej skóry z odchodami i innymi wydalinami wspomnianych zwierząt. Co istotne, infekcja nie przenosi się z człowieka na człowieka (oprócz jednej odmiany o nazwie Andes, dla której obszarem występowania endemicznego jest Ameryka Południowa). Jak łatwo można się domyślić, osoby najbardziej narażone na zakażenie hantawirusami to osoby mające największą styczność z gryzoniami w trakcie pracy. Chodzi tu przede wszystkim o weterynarzy, laborantów pracujących ze zwierzętami, ale również o leśników czy osoby zatrudnione przy deratyzacji.

Co do zasady, hantawirusy wywołują dwie groźne dla zdrowia ludzkiego choroby - pierwszą z nich jest gorączka krwotoczna z zespołem nerkowym, a drugą - hantawirusowy zespół płucny (szerzej piszemy o nich poniżej). Oba te schorzenia mają inny region występowania i są wywoływane przez zakażenie innymi serotypami omawianych wirusów. I tak:

• gorączka krwotoczna z zespołem nerkowym może być wywołana przez serotyp Hantaan (występujący endemicznie w Azji - w tym w Korei), serotyp Dobrava (występujący na Bałkanach), serotyp Puumala(występujący w Skandynawii), a także przez serotyp Seoul (występujący na całym świecie);
• hantawirusowy zespół płucny może być z kolei wywoływany przez serotyp Sin Nombre (występujący w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych), serotypy Hu39694 oraz Lechiguanas (występujące w Argentynie), a także serotypy Andes i Oran (charakterystyczne dla regionu Chile).

Co istotne, obecnie w Polsce odnotowuje się niewiele zachorowań - od kilku do kilkunastu przypadków zakażeń hantawirusami rocznie.

Hantawirusowy zespół płucny i gorączka krwotoczna z zespołem nerkowym

Czym charakteryzują się zespoły chorobowe wywoływane przez zakażenie hantawirusami i jakie dają objawy?

• W przypadku rozwinięcia się gorączki krwotocznej z zespołem nerkowym (w skrócie HFRS) u pacjenta obserwuje się ostry początek choroby, przebiegający z wysoką gorączką oraz uczuciem zimna i ogólnego osłabienia, dreszczami, bólami głowy i mięśni, bólem gardła, rumieniem obecnym na skórze twarzy, a rzadziej - z zapaleniem spojówek oraz wysypką (okres wylęgania trwa średnio 2 tygodnie). Następnie u chorego rozwijają się obrzęki, a w fałdach skórnych oraz na spojówkach obecne są wybroczyny. W ciągu kilku dni dochodzi do istotnych zaburzeń morfologii krwi (zwłaszcza w zakresie liczby leukocytów, aż do odczynu białaczkowego i małopłytkowości) i białkomoczu oraz krwinkomoczu. Po około tygodniu rozpoczyna się druga faza objawów, obejmujących spadek temperatury ciała, spadek ciśnienia tętniczego krwi i inne symptomy, charakterystyczne dla zapaści naczyniowej. Następnie dochodzi do niewydolności nerek, a w najcięższych przypadkach - również do rozwoju skazy krwotocznej, uszkodzenia nerek i obrzęku płuc. Większość przypadków wymaga leczenia szpitalnego, które jest objawowe i ma na celu przywrócenie równowagi wodno-elektrolitowej organizmu, wydolności organów oraz prawidłowych parametrów krwi. Śmiertelność w przypadku gorączki krwotocznej z zespołem nerkowym, w zależności od wariantu wirusa, którym chory jest zakażony, szacuje się na od 1 do 15% przypadków.
• Hantawirusowy zespół płucny, w początkowej fazie rozwoju, daje objawy grypopodobne (gorączka, bóle głowy i bóle mięśni, uczucie zimna, dreszcze). Okres wylęgania choroby to od 1 do 6 tygodni. Po kilku dniach u pacjentów obserwuje się również symptomy ze strony układu oddechowego - w tym duszności, skrócenie oddechu i jego spłycenie, kaszel, a oprócz tego pojawiają się nudności i wymioty oraz bóle brzucha. Dalej rozwija się obrzęk płuc, a w ciężkich przypadkach prowadzi on do ostrej niewydolności krążeniowo-oddechowej i zespołu ARDS, które wymagają leczenia szpitalnego na oddziale intensywnej terapii. Terapia uwzględnia wspomaganie wentylacji, a także działania w kierunku przywrócenia równowagi kwasowo-zasadowej, wodno-elektrolitowej oraz regulacji ciśnienia krwi i wysycenia krwi tlenem. Niestety, hantawirusowy zespół płucny jest dużo groźniejszy, niż gorączka krwotoczna wywołana zakażeniem hantawirusowym - szacuje się, iż śmiertelność zespołu płucnego sięga nawet 50% przypadków.

Rozpoznanie zakażeń hantawirusowych i badania na obecność hantawirusów

Obie wymienione powyżej choroby, wywoływane przez zakażenie hantawirusami, rozpoznaje się na podstawie obrazu klinicznego prezentowanego przez pacjenta (a więc jego stanu ogólnego, informacji uzyskanych w badaniu przedmiotowym oraz w trakcie wywiadu). Aby potwierdzić zakażenie wirusem, konieczne jest wykonanie badań serologicznych (na obecność swoistych przeciwciał IgG i obecność przeciwciał IgM przeciwko wirusom lub badań laboratoryjnych krwi wykonywanych innymi metodami - w tym testem ELISA). Badania te (podobnie, jak leczenie) co do zasady powinny odbywać się na oddziale zakaźnym.

Źródła:

1. Oprac. lek. med. M. Biała, Zakażenia Hantawirusami w Polsce [w:] Medycyna Praktyczna, 09.09.2019
2. Dr hab. n. med. E. Kuchar, Gorączka krwotoczna z zespołem nerkowym [w:] Medycyna Praktyczna, 05.06.2017
3. Prof. dr hab. n. med. K. Korzeniewski, Zakażenia hantawirusowe [w:] medycynatropikalna.pl, dostęp: 17.04.2025
4. Dr n. med. M. Olszyńska-Krowicka, dr n. med. K. Świtaj, Wirusowe gorączki krwotoczne [w:] Medycyna po Dyplomie 07-08/2018
5. Mgr. K. J. Stopnicka, dr n. med. S. Walter de Walthoffen, dr hab. n. med. T. Dzieciątkowski, Zakażenia hantawirusami ze szczególnym uwzględnieniem populacji europejskiej i ich obraz kliniczny na tle innych gorączek krwotocznych [w:] Postępy Biochemii 66 (4) 2020
6. W. Bentkowski, W. Sułowicz, Konsekwencje nefrologiczne zakażeń Hantawirusami [w:] Nefrologia i Dializoterapia Polska 2017, 21, nr 4
7. T. Płusa, Współczesne zagrożenia zakażeniami wirusowymi [w:] Borgis - Nowa Medycyna 3/2009