Synestezja - co to takiego? Jak objawia się synestezja i czy samo zjawisko wymaga leczenia?

Czym jest synestezja?

Synestezja to umiejętność odbierania bodźca za pomocą więcej niż jednego zmysłu. Przykładowo bodziec wzrokowy może być dodatkowo odbierany przy pomocy zmysłu smaku. Często osoby z synestezją widząc cyfry/litery lub myśląc o nich, dostrzegają je w określonym kolorze. Niektórzy synestetycy łączą ze sobą dźwięk z kolorem lub smakiem. Charakterystyczną cechą jest spójność odczuwanych wrażeń. Dzieje się to w sposób automatyczny i niezależny od woli. Zjawisko synestezji często określane jest jako "barwne słyszenie". O ile bodźce są spójne dla danej osoby, to mogą powodować różne doświadczenia u innych synestetyków. Przykładowo jedna osoba będzie kojarzyła cyfrę 7 z kolorem zielonym, a inna z kolorem czerwonym. Nie zawsze postrzeganie bodźca przez różne zmysły jest przyjemne. Może się tak zdarzyć, że osoba z synestezją kojarzy niektóre dźwięki z nieprzyjemnymi odczuciami lub zapachami. Szacuje się, że występuje ponad 60 odmian synestezji. Częściej jest obserwowana u osób kreatywnych, uzdolnionych intelektualnie, z zespołem sawanta, padaczką oraz ze spektrum autyzmu. Częściej występuje u kobiet niż mężczyzn.

Przyczyny synestezji

Istnieje kilka teorii, które próbują wyjaśnić zjawisko synestezji. Jedna z nich sugeruje, że jest efektem dodatkowych połączeń struktur mózgowych, które nie występują u większości osób. Inna sugeruje, że synestezja jest zjawiskiem, u którego podłoża leżą zaburzenia równowagi pomiędzy hamowaniem i wyciszaniem impulsów neuronalnych. Według badań wielowymiarowe wrażenia zmysłowe mogą także wynikać z przylegania i współoddziaływania różnych struktur mózgowych.

Synestezja ma podłoże genetyczne i występuje od wczesnego dzieciństwa. Osoby, które doświadczają synestezji później w życiu powinny skonsultować się z lekarzem. Może być to wynik choroby (np. w obrębie ośrodkowego układu nerwowego) lub spożycia substancji psychoaktywnych np. LSD.

Jakie są różna rodzaje synestezji?

Najczęściej obserwowanym rodzajem synestezji jest połączenie obrazu liter lub cyfr z wrażeniami wzrokowymi w postaci kolorów. Spośród form synestezji wymienić można m.in.:

• synestezja typu grafem-kolor - skojarzenie liczb lub liter z konkretnymi kolorami 
• synestezja leksykalno-smakowa - poszczególne słowa wywołują różne bodźce smakowe 
• synestezja dotykowa 
• chromestezja - kojarzenie dźwięków z barwami 
• synestezja słuchowo-dotykowa 

Jak rozpoznać synestezję i kiedy udać się do lekarza?

Objawy synestezji są proste do zaobserwowanie. Kiedy "widzimy barwami" lub kojarzymy konkretne wyrazy lub liczby z kolorami lub doświadczamy doznań charakterystycznych dla innych zmysłów możemy podejrzewać u siebie synestezję. Jeśli synestezja występuje od dziecka, pacjent z reguły jest przyzwyczajony do takiego sposobu postrzegania. Natomiast gdy objawy pojawią się nagle, należy zgłosić się do lekarza, ponieważ mogą świadczyć o rozwijającej się chorobie.

Leczenie synestezji

Nie ma obecnie dostępnych metod, które spowodowałyby wyleczenie dziedzicznej synestezji. Synestetyczny sposób doświadczania bodźców występuje od wczesnego dzieciństwa. Osoby z synestezją są przyzwyczajone do takiego odbierania świata. W przypadku nagłego wystąpienia objawów należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Sławne osoby z synestezją

Większy odsetek synestetów jest w środowiskach twórczych - wśród ludzi uzdolnionych artystycznie. Wśród sławnych osób, które doświadczały tego zaburzenia wymienić można m.in.:

• Wassily Kandinsky, malarz z epoki abstrakcjonizmu 
• Vladimir Nabokov, pisarz, autor m.in. książek "Lolita", "Blady ogień" 
• Franciszek Liszt, wybitny kompozytor epoki romantyzmu 
• Nikołaj Rimski-Korsakow, kompozytor 
• Billie Eilish, piosenkarka wykonująca muzykę pop 
• John Mayer, muzyk 
• Apex Twin, muzyk, kompozytor i producent muzyczny 
• Lorde, piosenkarka 

Przypisy

1. Ward, J. (2013). Synesthesia. Annual review of psychology, 64, 49-75. 
2. Ward, J., & Simner, J. (2020). Synesthesia: The current state of the field. In Multisensory perception (pp. 283-300). Academic Press. 
3. Ward, J., & Simner, J. (2022). How do different types of synesthesia cluster together? Implications for causal mechanisms. Perception, 51(2), 91-113.