Duszność i problemy z oddychaniem - objawy, możliwe choroby, najczęstsze przyczyny duszności.

Objawy duszności i trudności z oddychaniem

Duszność to subiektywne uczucie braku powietrza lub trudności w oddychaniu. Zależy od wielu czynników, w tym fizjologicznych i psychologicznych. Czasami, może pojawiać się u osób zdrowych podczas znacznego wysiłku fizycznego. Najczęściej związana jest z chorobami układu oddechowego. Duszności mogą towarzyszyć objawy takie jak ból w klatce piersiowej (ból zamostkowy), krwioplucie, odkrztuszanie plwociny, świsty wdechowe i/lub wydechowe, osłabienie siły mięśniowej, ból opłucnowy. Ich rodzaj jest pomocny dla lekarza w diagnostyce różnicowej.

Najczęstsze przyczyny duszności

Duszność może występować w przebiegu różnych chorób, w tym:

• choroby górnych dróg oddechowych
• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POCHP)
• astma oskrzelowa
• rozstrzenie oskrzeli
• odma opłucnowa
• zatorowość płucna
• zapalenie płuc
• zwłóknienie płuc
• rozległa gruźlica płuc
• ostre zapalenie oskrzeli
• płyn w jamie opłucnej
• niewydolność oddechowa
• guz płuca
• zawał serca
• niewydolność serca
• dławica piersiowa
• tamponada serca
• stwardnienie zanikowe boczne
• zespół Gullaina i Barrégo
• wstrząs
• niedokrwistość
• zatrucie tlenkiem węgla
• zatrucie metanolem
• kwasica metaboliczna
• nadczynność tarczycy
• zaburzenia lękowe

Duszność u dzieci

U dzieci, symptomy duszności mogą się różnić w zależności od wieku. U niemowląt i noworodków, mogą wystąpić objawy takie jak przyspieszenie oddechu, ruchy skrzydełek nosa, postękiwanie. Natomiast dzieci starsze często siadają, opierają się na rękach, mają trudności w mówieniu. Infekcje dróg oddechowych, takie jak zapalenie krtani, nagłośni lub oskrzelików, są najczęstszymi przyczynami duszności u dzieci. Często także dochodzi do zablokowania dróg oddechowych przez ciało obce (np. pokarm lub zabawkę). Przy aspiracji ciała obcego duszność pojawia się gwałtownie. Może jej towarzyszyć ból w klatce piersiowej.

Rodzaje duszności

Opisując rodzaj duszności można wyróżnić duszność spoczynkową i wysiłkową, ostrą i przewlekłą, napadową nocną, ulegającą zmniejszeniu w pozycji leżącej. Duszność ostra, jeśli występuje gwałtownie i towarzyszy jej ból w klatce piersiowej może świadczyć m.in. o zawale serca, zatorowości płucnej, odmie opłucnowej lub aspiracji ciała obcego. Rozwijająca się do kilku godzin może być objawem astmy oskrzelowej lub ostrej niewydolności lewokomorowej. Czasami stopniowo nasila się w ciągu kilku dni. Jeśli towarzyszy jej gorączka i odkrztuszanie plwociny, może to wskazywać na ostre zapalenie oskrzeli lub zapalenie płuc. Duszność przewlekła stanowi jeden z objawów POChP, niewydolności serca, chorób śródmiąższowych płuc, niedokrwistość czy choroby mięśniowo-nerwowego. Napady duszności w nocy są jednym z objawów POChP, obturacyjnego bezdechu sennego, chorób śródmiąższowych płuc, niewydolności lewokomorowej serca.

Podział duszności a wysiłek fizyczny - skala mMRC

Skala nasilenia duszności mMRC (modified Medical Research Council) jest wykorzystywana między innymi do oceny ciężkości POChP. Skala ma stopnie od 0 do 4, które opisują moment pojawienia się duszności w zależności od natężenia wysiłku fizycznego:

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POCHP) a napady duszności

Choroba ta charakteryzuje się trwałym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Spowodowane jest to rozwojem nieprawidłowości w wyniku narażenia na szkodliwe pyły lub gazy. Najczęstszą przyczyną jest palenie tytoniu. Głównym objawem jest przewlekły uciążliwy kaszel oraz duszność. Powoduje ograniczenie aktywności fizycznej, a w bardziej zaawansowanych stadiach nawet duszność w spoczynku.

Astma oskrzelowa a trudności w oddychaniu

Zaostrzenie astmy objawia się jako trudność w złapaniu oddechu, kaszel, nasilenie świstów słyszalnych nad klatką piersiową, obecność w drogach oddechowych trudnej do odkrztuszenia plwociny. Czynniki, jakie mogą spowodować napad astmy to kontakt z alergenem, dymem tytoniowym, zanieczyszczonym lub zimnym powietrzem. Trudność w wykonaniu wdechu i brak tchu (duszność wdechowa) może być także wysiłkowe - pojawia się w trakcie intensywnej aktywności fizycznej.

Wystąpienie duszności a nerwica

Kłopoty z oddychaniem mogą wystąpić w zaburzeniach psychicznych np. podczas napadu paniki lub w zespole lęku napadowego. Duszności towarzyszy często uczucie ucisku w klatce piersiowej.

Uczucie duszności w klatce piersiowej a choroby układu krążenia

Wiele chorób serca i naczyń może manifestować się poprzez uczucie duszności. Jest to szczególnie charakterystyczne dla schorzeń takich jak przewlekła niewydolność serca, która prowadzi do zastoju krwi w krążeniu płucnym w wyniku niewydolności lewej komory serca. W zaawansowanych przypadkach może dojść nawet do obrzęku płuc. Problemy z oddychaniem najczęściej nasilają się w pozycji leżącej, szczególnie w nocy. W takiej sytuacji można usłyszeć trzeszczenia nad polami płucnymi, a badania obrazowe, takie jak RTG lub USG płuc, potwierdzą obecność płynu w przestrzeni śródmiąższowej płuca. Uczuciu duszności towarzyszą także inne objawy niewydolności serca, takie jak wypełnienie żył szyjnych i obrzęki kończyn dolnych.

Jeżeli duszności towarzyszy krwioplucie, kaszel, kłujący ból w klatce piersiowej, który nasila się pod wpływem głębokiego wdechu i kaszlu może to świadczyć o zatorowości płucnej. Duszność występuje również podczas zawału serca. Dodatkowo występuje ból w klatce piersiowej promieniujący do szyi lub lewej ręki.

Kiedy w przypadku duszności skontaktować się z lekarzem?

W przypadku wystąpienia duszności zawsze należy udać się do lekarza, ponieważ może świadczyć o wielu różnych chorobach i wymaga dalszej diagnostyki.

Atak duszności - postępowanie

Atak duszności może być bardzo niebezpieczny i wymaga natychmiastowej interwencji. Jeśli doświadczasz ataku duszności, powinieneś podjąć następujące kroki:

1. Zachowaj spokój - nie panikuj, ponieważ stres i lęk mogą tylko pogorszyć sytuację.
2. Spróbuj uspokoić swoje oddychanie - skup się na powolnym, głębokim oddechu przez nos, a następnie powoli wykonaj wydech przez usta. Unikaj krótkich, płytkich oddechów.
3. Jeśli masz inhalator lub inny lek przepisany przez lekarza rozszerzający oskrzela, użyj go zgodnie z instrukcjami.
4. Jeśli atak duszności nie ustępuje po kilku minutach, wezwij natychmiast pomoc medyczną lub udaj się do najbliższego szpitala.
5. Unikaj czynników, które mogą pogorszyć duszność, takich jak dym papierosowy, zanieczyszczone powietrze, kurz, pyłki roślinne lub substancje drażniące, takie jak farby, kleje lub chemikalia.

W przypadku powtarzających się ataków duszności należy skonsultować się z lekarzem, który może zdiagnozować przyczynę i zalecić odpowiednie leczenie. W przypadku połknięcia ciała obcego u osób dorosłych i starszych dzieci wykonuje się ucisk nadbrzusza (rękoczyn Heimlicha).

Problemy z oddychaniem - diagnostyka

Duszność może mieć wiele powodów. W diagnostyce, w zależności od objawów lekarz może zadecydować o wykonaniu badań takich jak m.in. pulsoksymetria, gazometria krwi tętniczej, morfologia krwi obwodowej, pomiar ciśnienia tętniczego, RTG klatki piersiowej, EKG, USG żył, TK klatki piersiowej, jonogram, glikemia, stężenie mleczanu i ketonów, parametry czynności wątroby.

Leczenie duszności

Leczenie duszności zależy od przyczyny, która ją wywołuje. W przypadku astmy, chorób płuc lub alergii, leczenie może obejmować stosowanie leków przeciwzapalnych, inhalatorów lub leków rozszerzających oskrzela, które pomagają złagodzić objawy. W przypadku duszności wywołanej chorobami serca, może być konieczne stosowanie leków moczopędnych, inhibitorów ACE, beta-blokerów lub leków przeciwzakrzepowych. W przypadku duszności wywołanej przez alergeny, takie jak pyłki roślinne, kurz lub sierść zwierząt, leczenie może obejmować stosowanie leków przeciwhistaminowych lub immunoterapię alergiczną. Przy POCHP lub astmie często podawane są glikokortykosteroidy.

Leczenie duszności powinno być prowadzone tylko i wyłącznie pod nadzorem lekarza. W zależności od przyczyny duszności i jej ciężkości, lekarz może zalecić zmianę stylu życia, taką jak unikanie palenia papierosów, zmniejszenie ekspozycji na substancje drażniące lub wprowadzenie ćwiczeń oddechowych, aby pomóc w łagodzeniu objawów i zapobiegać poważniejszym epizodom duszności.

Przypisy

1. Gajewski P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Warszawa 2022.
2. Niemczyk, S.Obrzęki i duszności. Oficyna Wydawnicza Medical Education sp. z o.o., Warszawa 2017.