Cytologia - czym jest? Jak często robić cytologię i jak interpretować jej wyniki?

Badanie cytologiczne - potocznie określane jako cytologia - jest testem przesiewowym (skriningowym) wykonywanym w celu profilaktyki i szybkiego rozpoznania komórek nowotworowych raka szyjki macicy. Podczas prostej procedury lekarz, za pomocą specjalnej szczoteczki cytologicznej, zbiera nabłonek z ujścia szyjki macicy oraz z wnętrza szyjki macicy. Materiał ten jest później odpowiednio utrwalany i przekazywany do laboratorium, w którym ogląda się go pod mikroskopem i ocenia komórki nabłonka we właściwej skali, informującej o charakterze tychże komórek oraz o tym, czy pośród nich znajdują się komórki nowotworowe. Zalecenia specjalistów nakazują wykonywanie profilaktycznej cytologii co roku (niestety, badanie to refundowane jest w ramach NFZ jedynie co 3 lata), zwłaszcza u kobiet aktywnych seksualnie. Jak wygląda cytologia i jak przygotować się do wizyty u ginekologa? Jakie są najważniejsze wskazania do cytologii i w jaki sposób przebiega interpretacja wyników? Sprawdź najważniejsze informacje o tym badaniu i podziel się nimi z rodziną oraz przyjaciółmi, by szerzyć wiedzę o profilaktyce raka szyjki macicy!

Cytologia płynna i klasyczna - czym się różnią?

Jeśli wiemy już, czym jest cytologia i jakim celom służy wykonanie tego badania, warto również poznać jej typy. Wśród nich wyróżniamy więc:

• cytologię klasyczną, określaną również mianem cytologii konwencjonalnej, podczas której pobranie próbki wykonuje się za pomocą specjalnej szczoteczki. Następnie materiał ten jest zabezpieczany i trafia do laboratorium, gdzie jest oglądany pod mikroskopem;
• cytologię płynną (LBC - Liquid-Based Cytology), w ramach której pobrany materiał ze szczoteczki umieszczany jest w płynnym podłożu, zapobiegającym uszkodzeniom komórek. W laboratorium materiał jest w specjalny sposób filtrowany, by odrzucić niepotrzebne fragmenty (komórki krwi, śluz i inne), a wyizolować jedynie komórki nabłonka, konieczne do badania.

Cytologia płynna wykazuje kilka przewag nad cytologią konwencjonalną - po pierwsze, jest ona bardziej czułym badaniem, a po drugie - z materiału pobranego i przetworzonego podczas cytologii płynnej można wykonać nawet trzy różne testy (także w kierunku nosicielstwa wirusa HPV - za dodatkową opłatą). Oprócz tego przy tym rodzaju badania rzadziej zdarza się, by próbka była niezdatna do użytku. Niestety, w ramach wspomnianej już we wstępie refundacji, pacjentkom pomiędzy 25 a 59 rokiem życia przysługuje raz na 3 lata wykonanie cytologii konwencjonalnej w ramach badań profilaktycznych (oczywiście lekarz może przeprowadzić badanie LBC w ramach NFZ, jednak zależy to od uwarunkowań w danej placówce oraz dostępności zestawów do pobrania komórek w ten właśnie sposób). Prywatnie cytologia płynna to wydatek około 100 do 150 złotych.

Kiedy zrobić cytologię? Wskazania do badania

Tak, jak zostało to już wspomniane, specjaliści zalecają wykonywanie cytologii raz do roku, ponieważ rak szyjki macicy namnaża się szybko, a dodatkowo wczesne jego wykrycie daje duże szanse na całkowite wyleczenie choroby. To zalecenie dotyczy również osób z grup ryzyka, a więc nosicielek wirusa HPV, HIV czy kobiet z obniżoną odpornością - przykładowo, podczas chemio- lub radioterapii.

Kiedy zrobić cytologię, jeśli pojawią się u nas niepokojące objawy? Bezsprzeczne wskazania do badania to przede wszystkim:

• silne upławy o nieprzyjemnym zapachu, których podłożem nie są ani infekcje bakteryjne, ani grzybicze (lub upławy niereagujące na podanie leków przeciwgrzybiczych czy przeciwbakteryjnych);
• krwawienie w trakcie cyklów miesięcznych - niepowiązane ze zmianą antykoncepcji hormonalnej, ani z innymi, dającymi się określić przyczynami;
• ból i tkliwość szyjki macicy podczas stosunków płciowych oraz krwawienia z szyjki po stosunku.

Generalnie do wykonania cytologii powinny skłonić kobietę objawy niecodzienne, występujące ze strony układu płciowego bez powiązania z żadnymi infekcjami, zaburzeniami hormonalnymi, niedające się wyjaśnić inną chorobą lub uszkodzeniami mechanicznymi narządów rodnych.

Wiele wątpliwości budzi również kwestia wykonywania cytologii u dziewic czy kobiet w ciąży. Generalnie kobieta planująca zajście w ciążę powinna wykonać to badanie podczas starań - jeśli jednak tego nie zrobiła, można bez problemu pobrać materiał do testu w trakcie pierwszego i kolejnych trymestrów (jeśli istnieją takie wskazania). W przypadku kobiet, które jeszcze nie współżyły, również można wykonać badanie - hymen (czyli błona dziewicza) nie jest przecież szczelnie zamknięta - lekarz jest więc w stanie wprowadzić szczoteczkę cytologiczną wgłąb pochwy, by pobrać materiał z szyjki macicy. Ponadto mitem jest stwierdzenie, jakoby dziewice nie chorowały na raka szyjki macicy. Co prawda takie pacjentki nie miały możliwości zarazić się wirusem HPV - będącym jedną z przyczyn występowania nowotworu - jednak mutacje komórek i powstanie raka powodują również inne czynniki - jak choćby obciążenia genetyczne czy czynniki środowiskowe.

Przygotowanie do cytologii i przebieg badania

Jak wygląda cytologia w praktyce? Jest to badanie niebolesne, choć niektóre pacjentki mogą odczuwać podczas pobierania materiału nabłonkowego pewien dyskomfort. Samo badanie przeprowadzane jest na fotelu ginekologicznym - lekarz wprowadza do pochwy wziernik (dopasowany rozmiarem do wymiarów pacjentki), rozchylający ściany pochwy, a następnie - przy pomocy wspomnianej już szczoteczki - pobiera nabłonek i zabezpiecza go w sposób zależny od metody wykonywania testu. Cała procedura trwa zaledwie kilka minut.

To, co warto wiedzieć przed badaniem, to informacje o przygotowaniu do cytologii - aby wynik był dokładny, przed samym badaniem należy:

• powstrzymać się od przyjmowania leków i globulek dopochwowych (na 4 doby przed pobraniem wymazu);
• powstrzymać się od stosunków płciowych (na minimum 24 godziny przed wykonaniem badania);
• wyleczyć wszelkie infekcje intymne, które mogłyby wpłynąć na zafałszowanie wyników;
• upewnić się, że przed datą pobrania materiału do badania cytologicznego nie mamy zaplanowanego innego badania ginekologicznego przebiegającego z badaniem palpacyjnym, wziernikowaniem czy USG dopochwowym (takie okoliczności również stawiają wiarygodność wyników cytologii pod znakiem zapytania).

Dodatkowo warto wiedzieć o tym, że cytologię najlepiej jest wykonać w okolicy środka cyklu i nie należy pobierać materiału podczas miesiączki. Po samym badaniu pacjentka może lekko plamić, z uwagi na mechaniczne podrażnienie szyjki macicy podczas pobierania materiału. Jeśli plamienie przerodziłoby się w krwawienie lub nie ustawałoby po kilkunastu godzinach, należy zgłosić się do ginekologa.

Interpretacja wyników cytologii

Do 2001 roku Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników rekomenduje - w interpretacji wyników cytologii - stosowanie opisowego systemu Bethesda. Pacjentki mogą natomiast kojarzyć poprzednio stosowaną skalę, w której wyróżniało się pięć grup (od 1 do 5), natomiast często wprowadzało to pacjentki w błąd, ponieważ podobną skalą (liczbową) opisuje się także czystość pochwy. System Bethesda uwzględnia aż 12 skrótów opisowych. Te, które wskazują na nieprawidłowości to przede wszystkim:

• ACS (w badaniu wykryto nieprawidłowe komórki nabłonka);
• ASC-US (w badaniu wykryto nieprawidłowe komórki nabłonka, które zazwyczaj świadczą po prostu o przewlekłym stanie zapalnym);
• ASC-H (w badaniu wykryto nieprawidłowe komórki nabłonka i nie można wykluczyć zmian śródnabłonkowych);
• LSIL (w badaniu wykryto zmiany śródnabłonkowe niewielkiego stopnia, mogące świadczyć o zakażeniu wirusem HPV);
• HSIL (w badaniu wykryto zmiany śródnabłonkowe dużego stopnia);
• CIS (w badaniu wykryto komórki raka płaskonabłonkowego);
• AGC (w badaniu wykryto nieprawidłowe komórki nabłonka gruczołowego);
• AIS (w badaniu wykryto komórki raka gruczołowego);
• CIN (w badaniu wykryto zmiany śródnabłonkowe szyjki macicy, mogące świadczyć o nieprawidłowości w budowie tkanek prowadzących do nowotworu; poszczególne stopnie zmian opisuje się skrótami CIN1, CIN2 i CIN3).

Prawidłowy wynik badania jest określany skrótem NILM i oznacza, że nie wykryto „podejerzanych” komórek i zmian. Powyższe wyjaśnienia nie zastąpią oczywiście wizyty u lekarza ginekologa, który dokładnie objaśni pacjentce wyniki oraz skieruje ją (w razie potrzeby) na dalszą diagnostykę. Warto wspomnieć, że nieprawidłowości wykryte w badaniu cytologicznym nie od razu oznaczają wystąpienie raka szyjki macicy - mogą one natomiast wskazywać na nosicielstwo wirusa HPV czy na podwyższone ryzyko wystąpienia nowotworu, dlatego wyniki cytologii zawsze należy konsultować z lekarzem ginekologiem.

Źródła:

• Cytologia [w:] zwrotnikraka.pl - Portal Onkologiczny, 18.07.2019, dostęp: 22.09.2022
• Konsultacja: prof. R. Jach, Cytologia - kiedy robić badanie, co oznaczają wyniki [w:] Medycyna Praktyczna, 25.02.2022
• Skrajna, A. Zielińska, M. Kania, K. Cendrowski, W. Sawicki, Ocena skuteczności badania cytologicznego w wykrywaniu stanów przednowotworowych i nowotworów szyjki macicy [w:] Borgis - Postępy Nauk Medycznych 7/2013
• Schemat postępowania w screeningu Raka Szyjki Macicy (RSM) Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP)