Badania na boreliozę przy objawach choroby z Lyme: testy przesiewowe, testy ELISA, badania w kierunku boreliozy (IgG) na obecność przeciwciał, test na boreliozę u kleszcza i inne

Jakie badania należy wykonać po ukąszeniu kleszcza? Badanie przeciwciał przeciwko boreliozie (IgG, IgM) i inne badania diagnostyczne

Zakażenia przenoszone przez kleszcze – w tym przede wszystkim borelioza (znana również jako choroba z Lyme) – są coraz powszechniejszym problemem zdrowotnym w Polsce i całej Europie. Sezon aktywności tych niepozornych pajęczaków rozpoczyna się już wczesną wiosną i trwa do późnej jesieni, a przypadki ukąszeń często budzą niepokój i wątpliwości dotyczące tego, czy i jakie badania warto wykonać po kontakcie ze wspomnianym pasożytem. Czy badania krwi wykonane od razu mają sens? Czym są przeciwciała IgG i IgM przeciwko boreliozie i co oznaczają ich wyniki? Jaką wartość diagnostyczną mają domowe testy na boreliozę – z krwi oraz na obecność bakterii w samym kleszczu? Poznaj najważniejsze informacje na temat diagnostyki boreliozy i sprawdź, kiedy badania są wskazane, które z nich mają potwierdzoną skuteczność i jak interpretować ich wyniki.

Badanie na boreliozę należy wykonać, by sprawdzić, czy doszło do zakażenia – po zaobserwowaniu objawów boreliozy (rumień wędrujący i inne)

Sam fakt ugryzienia przez kleszcza nie stanowi jeszcze podstawy do wykonywania badań laboratoryjnych. Borelioza nie rozwija się bowiem w każdym przypadku – szacuje się, że zakażonych jest tylko kilka procent kleszczy. Co więcej, organizm może skutecznie poradzić sobie z drobnoustrojami, zanim dojdzie do pełnoobjawowej infekcji. To właśnie z tych względów badania diagnostyczne na boreliozę zaleca się wykonywać jedynie wtedy, gdy pojawią się konkretne symptomy wskazujące na możliwe zakażenie.

Najbardziej charakterystycznym i wczesnym objawem boreliozy jest rumień wędrujący, który pojawia się w ciągu 3 do 30 dni od ukąszenia. Ma on formę czerwonej plamy, rozszerzającej  się obwodowo, często z jaśniejszym środkiem – przypomina kształtem tarczę strzelniczą. Rumień może osiągać nawet kilkanaście centymetrów średnicy i zazwyczaj nie boli ani nie swędzi. Inne objawy, które mogą wskazywać na rozwój boreliozy, to między innymi:

• symptomy grypopodobne – gorączka lub stan podgorączkowy, dreszcze, uczucie zmęczenia, bóle mięśni, powiększenie węzłów chłonnych;
• objawy neurologiczne (ze strony układu nerwowego) – w tym sztywność karku, bóle głowy, porażenie nerwu twarzowego, zapalenie opon mózgowych;
• objawy stawowe – bóle stawów, rozwój stanów zapalnych (symptomy dotyczą zazwyczaj stawów dużych - kolanowego, łokciowego, skokowego);
• objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego – zazwyczaj są to ostre zaburzenia rytmu serca (przy czym symptom ten występuje bardzo rzadko).

Pojawienie się któregoś z powyższych objawów po ukąszeniu przez kleszcza zawsze powinno skłonić pacjenta do konsultacji lekarskiej i wykonania badań diagnostycznych, z uwagi na wysokie ryzyko zakażenia. Więcej informacji o samej boreliozie znajduje się w artykule Borelioza – objawy, diagnoza, leczenie i profilaktyka.

Badania przesiewowe w kierunku boreliozy – czy profilaktyczne badania krwi na boreliozę i testy przesiewowe mają sens?

Wielu pacjentów, zaniepokojonych ukąszeniem przez kleszcza, rozważa wykonanie badań „na wszelki wypadek” – nawet, jeśli nie odnotowali u siebie żadnych objawów. Niemniej, profilaktyczne testy serologiczne na boreliozę nie są zalecane.

Przede wszystkim, przeciwciała przeciwko krętkom Borrelia pojawiają się w organizmie dopiero po pewnym czasie od zakażenia. W przypadku przeciwciał IgM okres ten wynosi od 2 do 4 tygodni, natomiast przeciwciał IgG – od 4 do 8 tygodni. To sprawia, że badania wykonane zbyt wcześnie mogą więc dać fałszywie ujemny wynik, mimo rozwijającego się zakażenia.

Ponadto testy serologiczne wykrywają również przeciwciała z przeszłości (na przykład po przebytej, leczonej boreliozie), co może prowadzić do błędnej interpretacji. Dodatni wynik serologiczny bez objawów klinicznych nie jest wskazaniem do leczenia.

Testy przesiewowe mają zastosowanie w badaniach epidemiologicznych, a nie w diagnostyce indywidualnej pacjentów bez objawów. W rozpoznaniu boreliozy najważniejsze jest powiązanie wyników badań z obrazem klinicznym.

Diagnostyka laboratoryjna boreliozy: badanie przeciwciał IgM i IgG, testy ELISA i Western Blot

W przypadku podejrzenia boreliozy na podstawie objawów klinicznych, lekarz może zlecić badania serologiczne (wykonywane z surowicy krwi), które pozwalają potwierdzić lub wykluczyć zakażenie. Tak, jak zostało to już wspomniane powyżej – testy te wykrywają przeciwciała przeciwko krętkom boreliozy w dwóch klasach:

• Przeciwciała IgM. Pojawiają się one jako pierwsze – zwykle w ciągu 2-4 tygodni od zakażenia. Wskazują na świeże lub aktywne zakażenie, ale mogą również występować przy infekcjach krzyżowych (na przykład przy zakażeniu cytomegalią i innymi chorobami) lub w chorobach autoimmunologicznych;
• Przeciwciała IgG pojawiają się później – po około 4-8 tygodniach – i utrzymują się przez wiele miesięcy, a czasem nawet lat. Ich obecność może wskazywać na przebyte zakażenie lub jego późniejszy etap.

Co do zasady, diagnostyka boreliozy opiera się na dwustopniowym systemie badań serologicznych, który uwzględnia:

1. Test ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) – to pierwszy etap diagnostyki, służący jako test przesiewowy. Charakteryzuje się dużą czułością, ale mniejszą swoistością – stąd możliwe są wyniki fałszywie dodatnie.
2. Test Western Blot (immunoblot) – wykonywany w przypadku dodatniego lub wątpliwego wyniku testu ELISA. Pozwala na dokładniejszą ocenę obecności przeciwciał i ich specyficzności. Test diagnostyczny Western Blot jest bardziej czasochłonny i kosztowny, ale zapewnia wysoką precyzję.

W praktyce, w przypadku wystąpienia u pacjenta opisanych powyżej objawów – wynik testu ELISA musi być potwierdzony testem Western Blot, aby można było mówić o rozpoznanej boreliozie. Jedynie dodatni wynik obu badań, w kontekście objawów klinicznych, uznaje się za rozstrzygający.

Domowe testy na boreliozę – czy mogą wykryć chorobę?

W aptekach i sklepach internetowych można znaleźć testy do samodzielnego wykonania w domu – zazwyczaj w formie testów paskowych wykrywających przeciwciała IgM i/lub IgG w próbce krwi pobieranej z palca. Ich działanie opiera się na podobnej zasadzie jak testy ELISA, ale charakteryzują się znacznie niższą czułością i swoistością. Co więcej, nie podlegają one standaryzacji, a w związku z tym:

• mogą dawać wyniki fałszywie dodatnie lub fałszywie ujemne;
• nie pozwalają na rozróżnienie przebytej infekcji od aktywnej choroby;
• absolutnie nie zastępują testów laboratoryjnych i konsultacji lekarskiej.

Domowy test na boreliozę może być co najwyżej wstępną wskazówką lub elementem kontroli zdrowia, ale nie powinien stanowić podstawy do decyzji o wdrożeniu antybiotykoterapii, leczeniu lub jego braku.

Kiedy należy wykonać badanie kleszcza? Czy wynik badania jest miarodajny?

Niektóre laboratoria oferują również badanie samego kleszcza w kierunku obecności krętków Borrelia burgdorferi. Zazwyczaj test polega na analizie materiału genetycznego (na przykład metodą PCR) lub testach immunologicznych wykrywających antygeny bakterii. Podobny test na boreliozę u kleszcza można także kupić w aptece – do użytku domowego. Niestety, badanie kleszcza nie daje jednoznacznej odpowiedzi, czy doszło do zakażenia człowieka:

• pozytywny wynik świadczy jedynie o tym, że kleszcz był nosicielem bakterii, ale nie dowodzi, że je przeniósł;
• negatywny wynik nie wyklucza zakażenia, gdyż kleszcz mógł być źle przygotowany, przechowywany lub nie był jedynym, który ugryzł daną osobę.

Z uwagi na poruszone powyżej kwestie lekarze i epidemiolodzy nie rekomendują wykonywania takich badań rutynowo. Mogą być użyte jako informacja uzupełniająca, ale nie powinny zastępować obserwacji objawów i diagnostyki pacjenta.

Źródła:

1. Dr hab. med. E. Kuchar, Borelioza: przyczyny, objawy i leczenie boreliozy z Lyme [w:] Medycyna Praktyczna, 28.05.2024
2. Prof. T. Chmielewski, Badania na boreliozę – testy ELISA i Western-blot [w:] Medycyna Praktyczna, 15.05.2024
3. Dr n. med. A. Raczkiewicz, prof. dr hab. n. med. W. Tłustochowicz, Borelioza (choroba z Lyme) [w:] Medycyna po Dyplomie 11/2013
4. Dr n. med. M. Rorat, Borelioza z Lyme – trudności diagnostyczne [w:] Medycyna po Dyplomie 04/2022
5. Ż. Smoleńska, A. Matyjasek, Z. Zdrojewski, Borelioza – najnowsze rekomendacje w diagnostyce i leczeniu [w:] Forum Reumatologiczne 2016, tom 2, nr 2
6. P. Lonser, W. Koper, J. Kwiatkowska, Paweł Rajewski, Piotr Rajewski, Borelioza w praktyce lekarza POZ [w:] Lekarz POZ 4/2023
7. M. Legatowicz-Koprowska, E. Walczak, Borelioza – wciąż trudne wyzwanie [w:] Forum Medycyny Rodzinnej2011, tom 5, nr 3