Wrotycz pospolity – właściwości lecznicze, zastosowanie

Wrotycz pospolity - charakterystyka rośliny

Tanacetum vulgare L. (syn. Chrysanthemum vulgare L.) powszechnie znany jako wrotycz pospolity, jest wieloletnie zioło z rodziny Astowatych, pochodzące z umiarkowanej Europy i Azji, gdzie rośnie na poboczach dróg i nieużytkach rolnych. Został wprowadzony do Ameryki Północnej w celach leczniczych i do celów ogrodniczych. Ma dwie odmiany: var. vulgare (rozpowszechniany w Europie Płn. i Ameryce Płn., ale na Korsyce, Sardynii i Sycylii )i var. boreale (dystrybuowany w Rosji, Chinach, Korei Północnej i Japonii). Powietrzne części roślin zawierają olejek eteryczny. T. vulgare jest bogaty również w kwasy fenolowe, flawonoidy i ich pochodne, które przyczyniają się do właściwości farmakologicznych. Wrotycz pospolity to roślina o ciemnozielonych liściach o długości 15-25 cm, od pierzastodzielnych do pierzastych. Dolne liście ogoniaste mają ponad 5 cm długości, a kształt podłużny do podłużno-jajowatego. Wrotycz ma kwiatostany przypominające guziki (baldachogrona), z 10-70 żółtymi główkowatymi kwiatami, z których każdy ma średnicę 5-8 mm. W ziołolecznictwie wyciąg wykorzystywany jest głównie do stosowania zewnętrznego, a także w celu zwalczania insektów - jego zapach odstrasza owady.

Składniki aktywne we wrotyczu pospolitym

Nadziemne części roślin wrotyczu pospolitego zbierane w fazie pełnego kwitnienia zwykle zawierają od 0,1 do 0,5% olejku eterycznego, ale w niektórych przypadkach jest to nawet 1,9%. Olejek eteryczny z T. vulgare to żółtawy do pomarańczowego płyn o ciepłym, prawie ostrym i korzennym, suchym i ziołowym zapachu. Smak jest bardzo ostry i gorzki. Nie należy go stosować w aromatach ani żadnych produktach spożywczych. Olejek jest bogaty w tujon, truciznę, która może powodować drgawki, wymioty i krwawienie z macicy. Oprócz olejku eterycznego wrotycz zawiera gorzkie składniki i laktony seskwiterpenowe. Wśród polifenoli pochodzenia roślinnego, znajdujących się w tej roślinie, wymienić można kwasy ferulowe, hydroksycynamonowe oraz liczne flawonoidy.

Wrotycz a właściwości lecznicze

Wrotycz jest rośliną od lat stosowaną w medycynie ludowej. Kwiat wrotyczu stosowano jako środek przeciw robaczycy, świerzbowi i wszawicy. Obecnie używa się go doustnie bardzo rzadko, ze względu na toksyczność surowca. Występuje jako nalewka z wrotyczu (przeznaczona do stosowania na pasożyty) lub ziele cięte do przygotowywania naparu lub odwaru. Składnikiem toksycznym jest olejek eteryczny, zawierające beta-tujon, terpeny i kamforę. Stosowany miejscowo jest silnie drażniący. Stosowany doustnie ma depresyjny wpływ na ośrodkowy układ nerwowy - wywołuje drgawki. Przy przewlekłym stosowaniu może doprowadzić do zmian psychicznych i uszkodzeń narządów miąższowych. Wśród objawów zatrucia wymienia się nudności, wymioty, pieczenie w jamie ustnej, bóle brzucha, krwotoczny nieżyt żołądkowo-jelitowy, drgawki, drżenia mięśni, a nawet śpiączka. W ciężkich zatruciach powikłania przybierają formę ostrej niewydolności serca, uszkodzenia wątroby i nerek oraz zaburzeń oddechowych.

Ekstrakt z wrotyczu posiada właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne. Przyspiesza gojenie się ran. Olejek eteryczny z wrotyczu wykazuje działanie przeciwbakteryjne, szczególnie zaznaczone wobec niektórych bakterii Gram-dodatnich. W badaniach naukowych opisywana jest jego aktywność przeciwko Bacillus subtilis, Staphylococcus aureus, a także fungistatyczna i grzybobójcza.

Zastosowanie wrotyczu na komary i kleszcze

Ze względu na zapach olejku podobny do zapachy kamfory, skutecznie odstrasza on owady, m.in. komary, kleszcze, muchy, mrówki czy mole. Przeznaczony jest do aromatyzowania powietrza, nie do wcierania w skórę. Dostępny jest także hydrolat z wrotyczu, który może być stosowany na skórę w celu odstraszenia insektów.

Przypisy

1. Aćimović, Milica, and Nikola Puvača. "Tanacetum vulgare L.—A Systematic Review."  Agron. Technol. Eng. Manag3 (2020): 416-422.
2. Lamer-Zarawska, Eliza. Fitoterapia i leki roślinne. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2013