Samobadanie jąder - jak i kiedy badać jądra, by wykryć ewentualny nowotwór?

Regularne, dokładne samobadanie jąder jest jednym z najważniejszych elementów profilaktyki raka jąder i innych chorób tego narządu. To prosta procedura, która trwa tylko kilka minut, a jednocześnie może uratować życie, a co najmniej - przyspieszyć diagnostykę niepokojących zmian. O samobadaniu jąder słyszy się zwłaszcza w listopadzie - z uwagi na Movember, czyli akcję edukacyjno-informacyjną, dotyczącą zapobiegania, wykrywania oraz leczenia męskich nowotworów (w tym dwóch najczęstszych - raka prostaty oraz wspomnianego już raka jądra). Jak więc musi przebiegać samobadanie jąder i jakie objawy powinny skłonić pacjenta do wizyty u lekarza? Gdzie udać się po pomoc i jak wygląda dalsza diagnostyka? Sprawdź najważniejsze informacje o omawianym badaniu i dowiedz się, jak powinno przebiegać - krok po kroku!

Samobadanie jąder a rak jądra - element profilaktyki nowotworów jądra

Rak jądra to nowotwór atakujący najczęściej młodych mężczyzn - w przedziale wiekowym od 18 do 34 roku życia (w odróżnieniu od raka prostaty, który pojawia się zwykle u panów w średnim wieku oraz u seniorów). Do profilaktyki nowotworów (w tym również raka jądra) zalicza się oczywiście praktykowanie zdrowego stylu życia, unikanie używek oraz regularne wykonywanie badań kontrolnych.

Wśród tych badań wyróżnić można badania krwi pod kątem oznaczenia markerów nowotworowych (w tym beta-HCG), USG jąder (choć wykonuje się je zazwyczaj w ramach nie profilaktyki, ale diagnostyki raka jądra), a także inne badania obrazowe. Niemniej, zanim pacjent zostanie skierowany na dalsze rozpoznanie, zazwyczaj przychodzi do specjalisty z konkretnej przyczyny - a mianowicie po zauważeniu niepokojącej zmiany, wykrytej samodzielnie podczas samobadania jądra.

Jak wykonać samobadanie jąder i jak przygotować się do badania jąder?

Do samobadania jąder warto odpowiednio się przygotować. Na początku należy wziąć ciepły prysznic lub ciepłą kąpiel. Pod wpływem wyższej temperatury mięśnie w okolicach pachwin i krocza rozluźniają się, a sama moszna się wydłuża. Dzięki temu badanie będzie łatwiejsze, a ewentualne różnice i zmiany w anatomii - prostsze do wychwycenia.

Samo badanie jąder musi uwzględniać 3 kroki.

• Krok 1 to „ważenie” jąder. Weź każde z z nich w dłoń (najlepiej oba jednocześnie - jedno w jedną, a drugie - w drugą dłoń) i oceń ich wagę. Powinna być mniej-więcej taka sama - zarówno pod względem porównania ich masy do siebie, jak i porównania ich wagi sprzed miesiąca.
• Krok 2 to oglądanie jąder, moszny, penisa i skóry wokół okolic intymnych. Powinna być ona stosunkowo gładka, bez dziwnych zmian, wklęśnięć, zmarszczeń. Na tym etapie należy po prostu poszukiwać odstępstw od normy.
• Krok 3 to właściwe badanie jąder. Powinno być wykonywane trzema palcami - kciukiem, palcem wskazującym oraz środkowym. Łapiemy jądro między kciukiem a palcem wskazującym i środkowym i dotykamy je miejsce po miejscu - dokładnie oraz z wyczuciem. Poszukujemy nierówności, guzków, zgrubień, "nietypowych" i "nowych" części jądra. W ten sam sposób badamy oczywiście każde jądro.

To, co istotne w w badaniu, to świadomość, że jądra nigdy nie będą równe (a właściwie zazwyczaj jedno z nich jest nieco większe od drugiego), idealne i o takiej samej masie. Dodatkowo należy pamiętać o obecności powrózków nasiennych oraz najądrzy, wyczuwalnych na szczycie jąder. Pod palcami przybierają kształt nieco twardszych zgrubień i rurek.

Samodzielne badanie jąder należy wykonywać raz w miesiącu. Ważne, by podczas pierwszego, świadomego badania uważnie przyjrzeć się i po prostu „poznać” własne jądra - ich kształt, wygląd, wagę, strukturę. Dzięki temu podczas comiesięcznej kontroli będzie można wychwycić ewentualne nieprawidłowości i zmiany.

Jak powinny wyglądać zdrowe jądra, a co powinno zaniepokoić pacjenta? Objawy raka jądra

Objawy raka jądra, które można wyczuć lub odnotować podczas samobadania, obejmują:

• zmiany skórne w postaci: miejscowego zmarszczenia się skóry, pojawienia się obrzęku, ściemnienia skóry, pojawienia się chropowatości, strupków, niegojących się ranek, owrzodzeń;
• zmiana wielkości jądra lub wagi jednego z nich (co może być również powiązane z obrzękiem);
• ból jąder lub jedynie ich fragmentu (delikatne samobadanie u zdrowego pacjenta powinno być bezbolesne);
• wyczuwalne palpacyjnie zmiany na jądrach - wszelkiego rodzaju zgrubienia, grudki, guzki, nierówności.

Podczas samobadania nie można zapominać również o okolicach jąder - a więc o mosznie, penisie, pachwinach.Zmiany zlokalizowane również w tych miejscach zdecydowanie wymagają kontroli lekarskiej.

Kiedy udać się z guzkiem do urologa i wykonać USG jąder?

Skontaktuj się z lekarzem od razu po odnotowaniu wymienionych powyżej zmian. Należy pamiętać o tym, że wcześnie wykryty rak jądra jest w pełni wyleczalny, więc czujność onkologiczna, szybka diagnostyka oraz wdrożenie terapii pozwalają na całkowity powrót do zdrowia.

Wielu pacjentów zastanawia się, do jakiego lekarza udać się ze zmianami na jądrach. Diagnostyką guzów w obrębie narządów rozrodczych u mężczyzn zajmują się zarówno urolodzy i chirurdzy, jak i onkolodzy i androlodzy(androlog to „męski” odpowiednik ginekologa). Każdy lekarz z wymienionych specjalizacji powinien wykonać badanie palpacyjne, a w razie odnotowania niepokojących guzków lub innych nieprawidłowości - skierować pacjenta na dalsze rozpoznanie (w tym badanie USG jąder, czyli bezbolesne badanie ultrasonograficzne, badania krwi i inne).

Źródła:

1. E. Stanek-Misiąg, Panowie, samobadanie to podstawa [w:] Medycyna Praktyczna, 07.06.2019
2. Prof. nadzw. dr hab. n. med. A. Komorowski, aktualizacja: lek. M. Wiercińska, Rak jądra - objawy, rozpoznanie i leczenie nowotworów złośliwych jądra [w:] Medycyna Praktyczna, 72.10.2023
3. Niebieski Listopad: samobadanie jąder [w:] gov.pl, informacje Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych;
4. A. Sugajska, M. Dudkiewicz, M. Szmit, R. Jankowski, R. Ciesak, M. Wołyniec i inni, Ryzyko wystąpienia raka jądra w świadomości młodych mężczyzn [w:] Biuletyn Polskiego Towarzystwa Onkologicznego Nowotwory, tom 5, nr 6 (2020)