Olej palmowy - jest zdrowy czy szkodliwy? Zastosowanie i właściwości oleju palmowego

Czy olej palmowy jest zdrowy? Czy może wykazuje działanie szkodliwe na organizm człowieka? To pytanie zadaje sobie coraz więcej osób - zwłaszcza ze względu na kontrowersje, jakie dotyczą właśnie tej substancji, stosowanej powszechnie zarówno w przemyśle spożywczym, jak i kosmetycznym. Kontrowersje te obejmują wiele obszarów - od wpływu na zdrowie, aż po kwestie etyczne, związane z pozyskiwaniem samego surowca. Z drugiej jednak strony olej palmowy jest stosunkowo tani w zakupie i produkcji, ma również wszechstronne zastosowanie - nie powinna więc dziwić nas jego obecność w tak wielu produktach, dostępnych na sklepowych półkach. Czy powinniśmy bać się tego składnika? Czy olej palmowy jest szkodliwy i za wszelką cenę musimy go unikać? Jaki ma skład i jak naprawdę wygląda produkcja oleju palmowego? Sprawdź najważniejsze informacje o tym surowcu i poznaj jego wady oraz zalety!

Produkcja oleju palmowego - jak przebiega?

Jedną z największych wątpliwości i kontrowersji, jaką budzi stosowanie oleju palmowego na masową skalę, jest kwestia jego produkcji, odbywającej się głównie w Malezji i Indonezji. Z pozoru stanowi ona zaletę tego surowca - jest niezwykle tania i wydajna, ponieważ z 1 hektara uprawy palmy olejowej można wyprodukować aż około 4 ton oleju rocznie, podczas gdy z takiej samej objętości rzepaku czy słonecznika produkuje się niecałą tonę surowca. Sam olej pozyskiwany jest z ziaren lub z miąższu owocu palmy oleistej.

Niestety, powiększanie oraz nieprzerwana eksploatacja lasów - czy raczej upraw - palmowych, ma dużo negatywnych skutków - od konfliktów mieszkańców oraz producentów, poprzez degradację okolicznej fauny i flory, aż po wycinkę naturalnych lasów pod uprawę i zanieczyszczanie terenu chemikaliami wykorzystywanymi do zwiększenia efektywności i wydajności uprawy. Do tego dochodzi kwestia wykorzystywania dzieci i młodzieży do pracy na plantacjach - wszystko to sprawia, że organizacje ekologiczne, a także konsumenci zaangażowani w weryfikację źródła pochodzenia produktów, zwracają szczególną uwagę na kwestie etyczne i środowiskowe produkcji omawianego oleju.

Właściwości oleju palmowego

Produkcja nie jest jedynym zastrzeżeniem, z jakim spotyka się wykorzystanie oleju palmowego - zwłaszcza w przemyśle spożywczym. Mimo, iż jest to tłuszcz pochodzenia roślinnego, to jego skład zdecydowanie odbiega swoimi właściwościami od składu - przykładowo - oleju słonecznikowego, oliwy z oliwek czy innych, powszechnie polecanych produktów tłuszczowych. Olej palmowy w produktach spożywczych jest bowiem bogaty w tak zwane tłuszcze nasycone, czyni niekorzystne dla naszego organizmu. Stanowią one 50% jego zawartości i dzięki temu dorównuje on tłuszczom zwierzęcym. Oprócz kwasu palmitynowego (będącego właśnie tłuszczem nasyconym), olej palmowy zawiera także kwas oleinowy (tłuszcz jednonienasycony) oraz linolowy (wielonienasycony z grupy omega-6).

Co do zasady, właściwości oleju palmowego powinno rozpatrywać się w kontekście jego postaci. Na rynku niezwykłą rzadkością jest olej palmowy surowy - nieprzetworzony, który zawiera cenne dla zdrowia składniki, jednak nie powinien on stanowić znacznej części diety. Nieco częściej w żywności występuje rafinowany olej palmowy, jednak w procesie rafinacji (oczyszczania), zostaje on w dużej mierze pozbawiony wartościowych substancji. Z kolei olej palmowy utwardzony pojawia się w składach produktów najczęściej - w temperaturze pokojowej przybiera on stałą postać, a marki i firmy spożywcze wykorzystują tę właściwość, by nadać im odpowiednią teksturę i konsystencję. Niestety, olej palmowy utwardzony zawiera tłuszcze trans, które są najgorszymi tłuszczami pod względem właściwości zdrowotnych.

Olej palmowy - zastosowanie w przemyśle spożywczym

W jakich produktach można spotkać olej palmowy? Zastosowanie tego surowca jest tak szerokie, że tak naprawdę wyzwaniem może być znalezienie produktów przetworzonych, które go… nie posiadają. W składach żywności może on używać się pod takimi nazwami, jak tłuszcz roślinny utwardzony, tłuszcz uwodorniony, tłuszcz częściowo utwardzony czy olej roślinny utwardzony. Niektórzy producenci wprost piszą na opakowaniu o zawartości oleju palmowego. Najczęściej pojawia się on:

• w gotowych produktach cukierniczych, takich jak batony, ciastka, czekolady, ale również w ciastach czy tortach oferowanych w cukierniach;
• w słonych przekąskach - najwięcej znajdziemy go w chipsach, a także w chrupkach, prażynkach, paluszkach, preclach i innych;
• w daniach gotowych do odgrzania;
• w przyprawach w formie kostek rosołowych, bulionetek czy w mieszankach przypraw;
• w margarynach, masłach roślinnych czy innych miksach do smarowania pieczywa;
• w przygotowanych wcześniej ciastach: na pizzę, francuskim oraz w specyficznych chlebach i bułkach z długim terminem przydatności do spożycia.

Wymienione powyżej przykłady nie są oczywiście wszystkimi, w których można spotkać olej palmowy - jego zastosowanie jest tak szerokie, że w przypadku chęci rezygnacji ze spożywania tego surowca, zdecydowanie warto uważnie czytać i przeglądać składy poszczególnych dań, przekąsek i innych, przetworzonych produktów.

Olej palmowy w kosmetykach

Olej palmowy w kosmetykach wykorzystywany jest dość często ze względu na swoje różnorodne właściwości (zależące głównie od formy, w jakiej został dodany do produktu). Czysty nierafinowany olej palmowy zawiera witaminę E oraz karetonoidy (będące prekursorami witaminy A), które cechują się silnym działaniem przeciwutleniającym - chronią więc komórki przed stresem oksydacyjnym, zapobiegając przedwczesnemu starzeniu się skóry. Oprócz tego olej palmowy sam w sobie jest  emolientem - substancją napuszczającą i pośrednio nawilżającą, gdyż tworząc warstwę okluzyjną na powierzchni skóry (lub włosów) skutecznie zapobiega odparowywaniu cząsteczek wody.

Niestety, obecnie w kosmetykach najczęściej stosuje się przetworzony, rafinowany olej palmowy - wówczas pełni on w formułach funkcję konsystencjotwórczą lub - od odpowiedniej modyfikacji - pianotwórczą, sprawiając, że produkt ma odpowiednią formulację i daje użytkownikowi przyjemność ze stosowania. Jeśli jednak dodaje się go w postaci nierafinowanej, wówczas będzie wykazywał działanie pielęgnacyjne - opisane powyżej.

Źródła:

• Dr n. med. Dominika Wnęk, Dlaczego nie zaleca się oleju palmowego w codziennym żywieniu? [w:] Medycyna Praktyczna, 07.06.2018, dostęp: 01.07.2022
• Dr hab. n. med. A. Horvath, Jakie właściwości odżywcze ma olej palmowy? [w:] Medycyna Praktyczna, 16.01.2020, dostęp: 01.07.2022
• Balas, Kwasy tłuszczowe w rynkowych produktach spożywczych - oleje, margaryny, masło, tłuszcze mieszane, majonezy [w:] Borgis - Postępy Fitoterapii, 3-4/2005, s. 109-114
• Michalak, K. Paradowska, A. Zielińska, Możliwości wykorzystania w kosmetologii wybranych olejów roślinnych jako źródła karetonoidów [w:] Borgis - Postępy Fitoterapii 1/2018, s. 10-17