Flegma w gardle i drogach oddechowych - przyczyny powstawania, leczenie

Flegma niejedno ma imię: śluz, wydzielina, plwocina - najczęściej odbieramy ją jako coś, co wydostaje się z gardła podczas chorób o różnym pochodzeniu i często wywołuje kaszel. Uznajemy, że należy to odkaszlnąć i zapomnieć, ponieważ to coś negatywnego. W rzeczywistości flegma jest „interfejsem” między naszym organizmem, a światem zewnętrznym i odgrywa niebagatelną rolę w utrzymaniu zdrowia [1].

Czym jest flegma

Flegma to płyn wydzielany przez drogi oddechowe (oskrzela i tchawicę) oraz płuca. To mieszanina śliny i śluzu wydalana z dróg oddechowych, często jako konsekwencja istniejącej infekcji oraz po infekcji lub podrażnieniu błony śluzowej [1].

W każdej sekundzie życia i oddychania, wdychamy tysiące bakterii, które osadzają się na pokrytej śluzem powierzchni płuc i zostają tam uwięzione. Dzięki rzęskom, śluz wypychany jest w górę i na zewnątrz płuc, wraz ze wszystkimi alergenami, bakteriami i wirusami, które zdołały się tam dostać [2].

Nie zdajemy sobie z tego sprawy, ale pomimo raczej nieapetycznego wyglądu, odgrywa ona dla naszego zdrowia kluczową rolę. Oprócz wspomnianego już usuwania niepotrzebnych składników, chroni również tkanki przed wysychaniem [2].

Zwykle nie jesteśmy świadomi tego, jak śluz przepływa przez nasze ciało. Nie zauważamy flegmy dopóki nie zachorujemy i nie stanie się dla nas oczywiste, że nasz organizm wytwarza ją w nadmiarze, ma ona inną konsystencję i staje się dla nas problemem [2]. Jest to związane z reakcją układu odpornościowego na infekcję lub podrażnienie [3].

Przyczyny powstawania flegmy

W sytuacji, w której to koniecznie, organizm wytwarza białe krwinki, w celu zwalczania wszelkich ciał obcych, których nie rozpoznaje. Są one następnie przenoszone przez flegmę, w celu wydalenia z organizmu [4]. Z powodu nagromadzonych we flegmie bakterii, ale również przez wzmożoną pracę komórek odpornościowych, flegma może stać się gęsta. Tak więc większa ilość lepkiego śluzu oznacza, że organizm aktywnie walczy z czynnikami, które wywołują symptomy choroby [2]. Flegma jest więc zjawiskiem potrzebnym, aby łatwiej poradzić sobie z infekcją.

Wraz z występującym kaszlem, który pojawia się aby ułatwić jej usuwanie z organizmu, jest cechą charakterystyczną bardzo różnych chorób, jak np. [5]:

• infekcji wirusowej
• przewlekłych chorób układu oddechowego, takich jak przewlekłe zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, mukowiscydoza i POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc)
• alergii i astmy
• choroby refluksowej

Nadmierna produkcja śluzu może również wynikać z pewnych czynników stylu życia i środowiska, takich jak:

• zbyt suche powietrze w pomieszczeniach
• zbyt małe spożycie wody
• wysokie spożycie płynów, które wtórnie mogą doprowadzić do utraty płynów z organizmu, takich jak kawa, herbata i alkohol
• przyjmowanie niektórych leków
• palenie

Kiedy może wystąpić flegma w gardle lub drogach oddechowych

Flegma występuje w przebiegu wielu chorób i w zależności od dolegliwości może mieć różną gęstość i kolor - od białego przez musztardowo - żółty, aż do różnych odcieni zieleni [4]. Jak to wygląda w przypadku różnych chorób?:

• przy alergii:

Alergie występują w sytuacji, w której nasz własny układ odpornościowy nadmiernie reaguje na nieszkodliwą substancję, taką jak pyłki, kurz lub sierść zwierząt. Uwalniana jest histamina, która może powodować kichanie oraz puchnięcie błon śluzowych w nosie. Nasze gruczoły zaczynają wytwarzać więcej śluzu, najczęściej w postaci wodnistego wycieku z nosa, którego nadmierna ilość spływa po tylnej ścianie gardła. Wg wstępnych wyników wciąż prowadzonych badań, niektóre składniki flegmy mogą pomóc w zwalczaniu stanu zapalnego przy alergii [2].

• przy refluksie

Przy refluksie żołądkowo-przełykowym napływająca flegma w postaci białego śluzu występująca w gardle, jest skutkiem zrzucania kwaśnej treści pokarmowej z żołądka do przełyku. Oprócz zalegającej w gardle wydzieliny, chory odczuwać może również dotkliwe pieczenie w przełyku [6].

• przy przewlekłych chorobach układu oddechowego

W tego typu stanach, jak np. POCHP czy mukowiscydoza mamy zawsze do czynienia ze zwężeniem dróg oddechowych i nadmierną produkcją oraz gromadzeniem się białawej flegmy w płucach. Ta kombinacja utrudnia organizmowi pobieranie tlenu. W przypadku wystąpienia wtórnej infekcji bakteryjnej, plwocina może zmienić kolor na żółty lub zielony [6].

• przy grypie i przeziębieniu

W przypadku infekcji wirusowych, żółtawa oraz zielonkawa flegma w gardle może gęstnieć od bakterii i komórek, które przybywają, by zwalczyć infekcję. To może stymulować jeszcze większą produkcję śluzu, co oznacza, że organizm walczy z czynnikami, które infekcję wywołały. U większości zdrowych osób produkcja flegmy z kaszlem lub bez kaszlu ustanie, gdy ustąpi infekcja - przeziębienie lub choroba grypopodobna, chociaż może to potrwać od 3 do 4 tygodni [2].

• przy zapaleniu płuc i oskrzeli

Zapalenie oskrzeli zwykle zaczyna się to od suchego kaszlu, ale wcześniej czy później pojawia się czysta lub biała flegma. W sytuacji, gdy wraz z upływem czasu zmienia swój kolor na żółty lub zielony to znak, że choroba mogła rozwinąć się we wtórną infekcję bakteryjną. W przypadku zapalenia płuc pojawia się możliwa do odkrztuszenia flegma żółta, zielona lub czasami krwawa - może się to różnić w zależności od rodzaju zapalenia płuc [6].

Leczenie flegmy w gardle i drogach oddechowych

Wydzielina w gardle i drogach oddechowych może być dla nas niezwykle uciążliwa, dlatego bardzo przydatne okazać się mogą, zarówno farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne sposoby na jej usuwanie z organizmu.

Substancje pomocne w leczeniu flegmy

Istnieje wiele leków dostępnych bez recepty, które są bardzo skuteczne w łagodzeniu tych objawów. Niekoniecznie są to antybiotyki, chyba że męczy nas gęsta flegma jako skutek infekcji bakteryjnej [4]. Należą do nich [2]:

• leki wykrztuśne, związki takie jak np. bromheksyna i ambroksol mogą rozrzedzać wydzielinę w drogach oddechowych i pomagać w jej skutecznym usuwaniu [7]
• leki zmniejszające przekrwienie śluzówki, które obniżają produkcję śluzu w nosie
• leki przeciwhistaminowe - jeśli przyczyną obecności śluzu w nosie jest alergia
• steroidowe aerozole do nosa, jeśli przyczyną obecności są np. polipy nosa [3].

Domowe sposoby na flegmę

Jak już wiemy, obecność flegmy może być częścią procesu zdrowienia, jednak zbyt duża ilość śluzu bywa dokuczliwa. Przy nadmiarze śluzu można wypróbować domowe sposoby na pozbycie się go, takie jak np. [8]:

• utrzymywanie wilgoci w powietrzu - suche powietrze podrażnia nos i gardło, powodując tworzenie się większej ilości śluzu jako środka poślizgowego
• picie dużej ilości płynów - organizm musi być stale nawodniony, aby śluz był rzadki
• nałożenie na twarz ciepłej, wilgotnej szmatki - wdychanie przez wilgotną szmatkę to szybki i prosty sposób na przywrócenie wilgoci do nosa i gardła
• utrzymywanie nawilżenia śluzówki za pomocą roztworu soli fizjologicznej: rozpylanie roztworu w postaci aerozolu do nosa bądź płukanie nosa takim roztworem kilka razy dziennie może pomóc w usunięciu śluzu i alergenów
• gorąca kąpiel lub prysznic - przebywanie w zaparowanej łazience pomoże rozluźnić i usunąć śluz w nosie i gardle

Jak przeciwdziałać flegmie w gardle w przyszłości?

Poza domowymi i farmakologicznymi metodami usuwania flegmy w sytuacji, w której powstaje jako skutek męczącej nas dolegliwości, możemy sami wprowadzić pewne zmiany, aby nie dopuścić do jej powstawania i utrzymywania się w organizmie w przyszłości [8]: 

• spać na kilku poduszkach - leżenie płasko może zwiększać dyskomfort, ponieważ może się wydawać, że w tylnej części gardła gromadzi się śluz
• nie palić i unikać biernego palenia - to powoduje że organizm produkuje więcej flegmy i śluzu
• unikać substancji drażniących. Chemikalia i zanieczyszczenia mogą podrażniać nos, gardło i dolne drogi oddechowe, a to powoduje, że organizm produkuje flegmę
• unikać pokarmów powodujących refluks żołądkowy - refluks kwaśny może prowadzić do powstawania flegmy i śluzu
• utrzymywać w ryzach alergie sezonowe - mogą prowadzić do powstawania kataru, a w konsekwencji nadmiaru śluzu i flegmy
• unikać pokarmów, które wywołują u nas reakcje alergiczne - mogą powodować wyciek z nosa i swędzenie w gardle, co prowadzi do nadmiernego wydzielania śluzu.

Bibliografia:

1. Sputum Analysis, In: StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan. 2023 Feb 20., https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33085342/, data dostępu: 31.07.2023.
2. Marvels of Mucus and Phlegm. The Slime That Keeps You Healthy, News In Health NIH, National Institutes of Health, part of the U.S. Department of Health and Human Services, August 2020, https://newsinhealth.nih.gov/2020/08/marvels-mucus-phlegm, data dostępu: 31.07.2023.
3. Catarrh - NHS, Accessed 08/11/2022, Available at https://www.nhs.uk/conditions/catarrh/, data dostępu: 31.07.2023.
4. Public Health England, https://www.gov.uk/government/news/green-phlegm-and-snot-not-always-a-sign-of-an-infection-needing-antibiotics, data dostępu: 31.07.2023.
5. What Causes Excess Mucus in Your Throat and What to Do About It, https://www.healthline.com/health/overproduction-of-mucus-in-throat, data dostępu: 31.07.2023.
6. What Does the Color of My Phlegm Mean?, https://www.healthline.com/health/green-phlegm#phlegm-colors-and-meanings, data dostępu: 31.07.2023.
7. Kardos P, Dinh QT, Fuchs KH, Gillissen A, Klimek L, Koehler M, Sitter H, Worth H. German Respiratory Society guidelines for diagnosis and treatment of adults suffering from acute, subacute and chronic cough. Respir Med. 2020 Aug-Sep;170:105939. doi: 10.1016/j.rmed.2020.105939. Epub 2020 Apr 25. PMID: 32843157.
8. 19 home remedies for phlegm and mucus, https://www.medicalnewstoday.com/articles/321134, data dostępu: 31.07.2023.