Epilepsja (padaczka). Jak rozpoznać atak epilepsji? Jak zachować się w przypadku ataku padaczki?

Epilepsja - przyczyny, objawy, leczenie padaczki

Padaczka (inaczej określana mianem epilepsji czy zespołu padaczkowego) to choroba o charakterze neurologicznym, objawiająca się przede wszystkim występowaniem ataków padaczkowych (napadów, epizodów epileptycznych). Obecnie istnieje wiele sposobów leczenia padaczki oraz metod zwiększających komfort życia pacjenta. Wokół epilepsji przez lata narosło wiele mitów, zarówno w zakresie samej choroby, jak i dotyczących pierwszej pomocy w napadzie padaczkowym. Warto więc wiedzieć, jak się zachować będąc świadkiem ataku, by nie pogorszyć stanu chorego, kiedy wezwać pogotowie ratunkowe i jak w ogóle rozpoznać atak epilepsji. Sprawdź najważniejsze informacje o tym zaburzeniu i dowiedz się, jak w praktyce wygląda postępowanie z pacjentami cierpiącymi na padaczkę.

Czym jest epilepsja (padaczka)? Czym jest napad padaczkowy?

Padaczka to choroba przewlekła, dotycząca nieprawidłowego fukcjonowania struktur mózgu - a konkretnie komórek nerwowych zlokalizowanych w obrębie kory mózgowej. Charakteryzuje się występowaniem napadów padaczkowych, zwykle niesprowokowanych czynnikami zewnętrznymi. W trakcie napadów następują samorzutne wyładowania bioelektryczne w komórkach nerwowych mózgu, które - w zależności od swojej lokalizacji, rozległości i czasu trwania - powodują napady epilepsji o odmiennym charakterze (o rodzajach napadów padaczkowych piszemy w dalszej części tekstu). Z uwagi na różne postacie choroby oraz mnogość czynników zwiększających ryzyko wystąpienia epilepsji, definicja padaczki jako choroby neurologicznej jest niezwykle szeroka.

W Polsce na padaczkę choruje około 400 tysięcy osób - zarówno dzieci, jak i dorosłych. Ponieważ atak może nastąpić w każdej chwili, istotnym jest, by członkowie rodziny i znajomi pacjenta potrafili udzielić mu pierwszej pomocy. Warto pamiętać o tym, że większość napadów epilepsji nie niesie ze sobą przykrych konsekwencji, choć z boku może wyglądać naprawdę groźnie. Dla zachowania spokoju osób postronnych i świadków ataku kluczowe jest uświadamianie społeczeństwa na temat padaczki, jej objawów oraz pomocy w trakcie napadu.

Przyczyny padaczki - nieprawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego

Niestety, do tej pory nie ustalono konkretnych przyczyn rozwoju epilepsji u pacjentów. Wiadomo jednak, że niektóre choroby, urazy czy okoliczności mogą przyczynić się zachorowania na padaczkę lub zwiększyć prawdopodobieństwo jej wystąpienia. Wśród nich wyróżnia się:

• urazy okołoporodowe noworodka, przebiegające zwykle z niedotlenieniem i pojawieniem się w efekcie uszkodzeń mózgu;
• przechodzenie w ciąży infekcji zakaźnych przez matkę (chodzi tu zwłaszcza o różyczkę oraz o toksoplazmozę);
• wady rozwojowe mózgu oraz wady wrodzone (genetyczne) objawiające się uszkodzeniem struktur mózgowych;
• guzy mózgu (w tym nowotwory, tętniaki, torbiele i inne);
• choroby mózgu i ośrodkowego układu nerwowego - zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, udary, choroby degradacyjne w stosunku do komórek mózgowych (przykładowo - choroba Alzheimera czy Parkinsona);
• urazy głowy w wyników wypadków i losowych zdarzeń, a także urazy mózgu powstałe podczas zabiegów czy operacji;
• nadużywanie alkoholu.

Co istotne - do zdiagnozowania padaczki u pacjenta nie jest konieczne zaistnienie wymienionych powyżej czynników lub chorób. Należy pamiętać, że epilepsja może pojawić się spontanicznie, a nie tylko pod wpływem zachorowania lub urazu.

Objawy padaczki i rodzaje napadów. Jak rozpoznać atak epilepsji?

W ogólnej świadomości społecznej napad padaczkowy kojarzy się przede wszystkim z drgawkami, utratą świadomości przez pacjenta oraz z dużym ryzykiem uszkodzenia ciała osoby doznającej ataku. I rzeczywiście - niektóre z napadów epilepsji faktycznie wyglądają właśnie tak, natomiast warto wiedzieć, że ataki mogą przebiegać w różny sposób. Z tego względu wyróżnia się wśród nich:

• napady toniczno-kloniczne (tak zwane napady grand mal), przebiegające z drgawkami całego ciała, wyprężeniem go, utratą przytomności przez pacjenta, nieznacznym zasinieniem powłok skórnych (zwłaszcza w okolicy twarzy i szyi), a także ze ślinieniem się pacjenta (niekiedy z „toczeniem piany” z ust) oraz - rzadziej - z przygryzaniem języka oraz z oddawaniem moczu. Warto tutaj dodać, że niektórzy wyróżniają napady toniczne oraz napady kloniczne, przy czym każdy z nich charakteryzuje się różnym rodzajem spięć mięśniowych;
• napady miokloniczne, polegające na wystąpieniu drgawek kończyn górnych (częściej) lub dolnych (rzadziej), prowadzących często do upuszczenia trzymanych przedmiotów lub do upadku. Niekiedy napady miokloniczne połączone są z krótkotrwałą utratą przytomności;
• napady atoniczne - objawiające się krótkotrwałą utratą napięcia mięśniowego, a tym samym - utraceniem siły mięśniowej i zdolności do kontroli ruchów. Czasem są połączone z utratą przytomności, a osoba doświadczająca ataku atonicznego zwykle upada;
• napady nieświadomości - polegają one na czasowej utracie kontaktu pacjenta z otoczeniem (osoba chora nie reaguje na bodźce dotykowe, słuchowe czy wzrokowe). Napadom nieświadomości towarzyszą często automatyzmy - czyli czynności powtarzane bez świadomości (zwykle jest to mlaskanie lub manipulowanie palcami).

Zazwyczaj nagły atak padaczkowy - niezależnie od jego typu - trwa od kilkunastu sekund do 2-3 minut (choć zdarzają się oczywiście ataki krótsze i dłuższe). Pacjent po ustąpieniu objawów odzyskuje świadomość i/lub przytomność. W większości przypadków u jednego pacjenta przez całe życie obserwuje się tylko jeden rodzaj napadów epilepsji.

Wielu pacjentów zgłasza również objaw aury - czyli konkretnych symptomów zwiastujących atak. Zwykle jest to silne uczucie lęku, ale również omamy słuchowe, wzrokowe i węchowe. Objawy epilepsji - czyli właściwy atak - następuję od kilku sekund do kilku minut od pojawienia się aury.

Pierwsza pomoc dla pacjenta w przypadku ataku padaczki. Czy da się przerwać atak padaczkowy?

Tak, jak zostało to wspomniane we wstępie, wokół padaczki - a zwłaszcza wokół tematu pierwszej pomocy w napadach - powstało wiele mitów. Wśród nich najpopularniejszy to ten o otwieraniu ust pacjenta oraz wkładaniu mu twardego przedmiotu pomiędzy zęby w taki sposób, by nie przygryzł sobie języka. Niestety chory doświadczający napadu najczęściej traci również przytomność, więc takie manipulacje mogą skończyć się przykrymi następstwami - od ugryzienia osoby pomagającej, poprzez zakrztuszenie się pacjenta, aż po połamanie zębów chorującego na padaczkę. Prawidłowy zakres pierwszej pomocy u pacjenta z epilepsją obejmuje m.in.:

• w przypadku pierwszego w życiu ataku lub następowania kilku ataków po sobie - wezwanie zespołu ratownictwa medycznego (należy to zrobić również w przypadku napadów przedłużających się powyżej 5 minut, występujących u kobiet ciężarnych oraz u osób z cukrzycą oraz napadów, w przebiegu których doszło do uszkodzenia ciała pacjenta);
• w przypadku upadku - ułożenie pacjenta w bezpiecznym miejscu (w którym nie jest narażony przykładowo na potrącenie przez samochód, nadepnięcie, upadek z wysokości) i zachowanie spokoju;
• w miarę możliwości - podłożenie miękkiej rzeczy (ręcznika, poduszki, kurtki) pod głowę, by izolować ją od podłoża). Warto również ochronić kończyny i tułów pacjenta przed nadmiernym obiciem czy urazami (można delikatnie je przytrzymywać);
• rozluźnienie ubrania pod szyją (zwłaszcza rozluźnienie krawata), rozpięcie paska od spodni, usunięcie dużej biżuterii oraz ciał obcych z jamy ustnej (w tym sztucznej szczęki);
• pozostanie przy chorym do momentu ustania stanu padaczkowego i upewnienie się, że odzyskał przytomność, świadomość i zdolność do kontroli własnych odruchów.

Czego bezwzględnie nie robić przy napadzie padaczkowym? Nie można przytrzymywać kończyn pacjenta na siłę(może to skutkować skręceniem stawu u pacjenta, ale również urazem u osoby pomagającej), nie należy również podawać choremu żadnych leków, wody, pokarmów. Zawsze natomiast konieczna jest kontrola drożności dróg oddechowych oraz obecności oddechu.

Diagnoza i rozpoznanie padaczki

Do postawienia diagnozy padaczki koniecznym jest odnotowanie wystąpienia u pacjenta co najmniej dwóch niesprowokowanych niczym ataków o charakterze opisanym powyżej. Jeśli drgawki występują przykładowo w reakcji na światło stroboskopowe, określony zapach, przyjęcie jakiejś substancji, to wówczas rozpoznanie powinno być prowadzona w kierunku innych zaburzeń.

Niemniej, w diagnostyce padaczki stosuje się konkretne badania:

• EEG (czyli elektroencefalografię), a więc rejestrowanie czynności mózgu w postaci fal widocznych w cyfrowym lub analogowym (papierowym) zapisie;
• badanie wideo-EEG, czyli połączenie zapisu fal mózgowych z nagrywaniem pacjenta na kamerze (dzięki temu można ocenić zgodność afektu z wynikami EEG);
• pomocnicze badania obrazowe - w tym tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny.

Ważną rolę w diagnozowaniu epilepsji odgrywa również pogłębiony wywiad prowadzony przez neurologa - zarówno z samym pacjentem, jak i z jego najbliższymi osobami. Dzięki niemu można wyszczególnić czynniki lub okoliczności mogące wpływać na wystąpienie padaczki (w tym rodzinne występowanie ataków). Dodatkowo w diagnostyce różnicującej (czyli pomagającej wykluczyć inne niż padaczka przyczyny napadów) wykorzystuje się także badania laboratoryjne - w tym badania krwi oraz rzadziej - moczu.

Leczenie padaczki (leczenie epilepsji)

W większości przypadków leczenie padaczki polega na farmakoterapii. Obecnie dostępnych jest wiele substancji wykazujących działanie przeciwdrgawkowe i przeciwpadaczkowe, a w tym: pregabalina, lamotrygina, kwas walproinowy, fenytoina, karbamazepina i wiele innych. Dobieranie skutecznego leku przeciwpadaczkowego może trwać nawet przez kilka miesięcy - w tym celu podaje się pacjentowi różne rodzaje leków, by wychwycić te, które przynoszą największą poprawę (a więc zmniejszenie liczby i intensywności ataków). W niektórych przypadkach leczenie skomponowane jest z wykorzystaniem dwóch czy nawet trzech preparatów. Co istotne - u wielu pacjentów możliwe jest całkowite zejście z leków (po odpowiednim czasie terapii), jednak powinno się ono odbywać na zalecenie lekarza i pod jego ścisłą kontrolą.

W niektórych przypadkach diagnozuje się u pacjenta tak zwaną padaczkę lekooporną, która w ogóle nie reaguje na zastosowaną farmakoterapię w różnych postaciach. Wówczas w grę wchodzi leczenie operacyjne, uwzględniające usunięcie fragmentów tkanki mózgowej, odpowiedzialnych za powstawanie ataków (tak zwanych ognisk padaczkowych - jeśli udaje się je zidentyfikować) czy też usunięcie guza mózgu czy naczyniaka wywołującego ataki. Innym sposobem jest wczepienie u pacjenta w obrębie klatki piersiowej specjalnego stymulatora nerwu błędnego, który hamuje mechanizm napadów.

U młodszych pacjentów (w tym u dzieci) dobre efekty może przynieść stosowanie diety ketogenicznej, jednak decyzję o jej wdrożeniu, a także dokładny jadłospis należy ustalić z lekarzem prowadzącym pacjenta oraz z dietetykiem.

Źródła:

1. Dr med. M. Bosak, Padaczka [w:] Medycyna Praktyczna, 14.02.2017
2. Lek. A. Zajkowska, Co to jest padaczka? [w:] Neurologia po Dyplomie 02/2017
3. K. Rejdak, R. Rola, M. Mazurkiewicz-Bełdzińska, I. Halczuk, B. Błaszczyk, A. Rysz, D. Ryglewicz, Diagnostyka i leczenie padaczki u osób dorosłych - rekomendacje Polskiego Towarzystwa Neurologicznego [w:] Polski Przegląd Neurologiczny, tom 12, nr 1 (2016)
4. Dr med. I. Sawionek, Padaczka u dziecka [w:] Medycyna Praktyczna, 22.03.2017
5. J. Jędrzejczak, Padaczka - stare i nowe wyzwania [w:] Borgis - Postępy Nauk Medycznych 1/2012