Barszcz Sosnowskiego – jak rozpoznać, oparzenie i leczenie oparzenia barszczem Sosnowskiego

Barszcz Sosnowskiego to roślina dwu lub wieloletnia, której okres kwitnienia przypada na drugą połowę czerwca. Jest ona trująca i bardzo niebezpieczna. Bezpośredni kontakt skóry z jej częściami powoduje silne oparzenia II i III stopnia. Gdzie występuje barszcz Sosnowskiego i jak wygląda pierwsza pomoc w przypadku ekspozycji?

Czym jest barszcz Sosnowskiego?

Barszcz Sosnowskiego (łac. Heracleum Sosnowskyi Mandel L.) jest rośliną okrytonasienną z rodziny selerowatych wywodzącą się z bloku wschodniego, dokładniej Kaukazu. Występuje w Zachodniej i Wschodniej Zakaukazji oraz w Degastanie. Jego nazwa pochodzi od nazwiska botanika, badającego florę Kaukazu - profesora Dmitrija Iwanowicza Sosnowskiego. Została ona nadana w 1944 roku, dla uczczenia jego zasług dla nauki. Do Polski barszcz Sosnowskiego trafił w latach pięćdziesiątych XX wieku z ówczesnego związku radzieckiego, jako wynik poszukiwania roślin nadających się na paszę dla zwierząt hodowlanych. Ze względu na to, że barszcz Sosnowskiego dawał ogromną masę zieloną z hektara uprawy, był zasobny w białko i węglowodany, na przełomie lat 60 i 70 XX wieku wprowadzono go do masowej uprawy w Państwowych Gospodarstwach Rolnych (PGR).  Sporządzano z niego kiszonki dla krów. Był polecany także jako roślina miododajna. Zaczął bardzo szybko rozprzestrzeniać się do środowiska naturalnego i zaczął być traktowany jak chwast. Mimo zaprzestania jego uprawy, ze względu na silną ekspansywność wypierał gatunki już istniejące w ekosystemie. Stwarzał zagrożenie dla chronionej roślinności parków narodowych. Cały czas trwają próby, by ją zwalczać, lecz ze względu na jej łatwe rozprzestrzenianie się i inwazyjny charakter, jest to bardzo trudne zadanie.

Barszcz Sosnowskiego jest rośliną silnie parzącą!

Spowodowane jest to obecnością furanokumaryny, występującej we włoskach rośliny, które pokrywają łodygę i liście. Furanokumaryna jest rozpuszczalna w tłuszczach i rozpuszczalnikach organicznych. Największe ryzyko poparzeń występuje w okresie słonecznej pogody z wysokimi temperaturami - w czasie kwitnienia i dojrzewania barszczu. Spożycie surowej rośliny przez zwierzęta jest również bardzo niebezpieczne. Powoduje poparzenia przewodu pokarmowego, biegunkę oraz krwotok wewnętrzny.

Jak rozpoznać barszcz Sosnowskiego?

Gdzie występuje barszcz sosnowskiego? Barszcz Sosnowskiego spotykany jest w całym kraju. Najchętniej rośnie w pobliżu rzek i jezior, na skarpach rowów, na obrzeżach lasów i pól, łąkach, pastwiskach oraz wszelkich nieużytkach rolnych. Na Kaukazie osiąga średnią wysokość 1-1,5 metra, natomiast w Polsce może dorastać do wielkości małego drzewa - nawet 3 - 4 m. Grubość łodygi może osiągać do 12 centymetrów średnicy. Są one puste w środku. Średnica liści dochodzi do 120-150 cm. Kwiaty mają kolor biały i są zebrane w rozłożyste kwiatostany o średnicy 30-75 cm. Jeden baldach może posiadać nawet do 20 tysięcy drobnych kwiatków. Korzeń jest bardzo długi. Barszcz Sosnowskiego jest rośliną dwu- lub wieloletnią, która po wydaniu nasion zazwyczaj obumiera. Kwitnie i owocuje tylko raz, zazwyczaj w drugim lub trzecim roku życia.

Początek wzrostu rośliny obserwuje się już w kwietniu, kiedy osiąga wysokość 10-30 cm. Jego przyspieszony wzrost następuje w miarę wzrostu temperatury, na końcu maja osiągając wysokość 1,5-2 metry. W czerwcu pojawia się łodyga kwiatowa oraz pąk kwiatowy w kształcie maczugi. W drugiej połowie czerwca rozwijają się baldachy kwiatowe, utrzymujące się od 2 do 3 tygodni. W drugiej połowie lipca, z kwiatów tworzą się nasiona.

Dlaczego barszcz Sosnowskiego jest niebezpieczny dla zdrowia?

Czy barszcz sosnowskiego jest groźny dla człowieka? Barszcz Sosnowskiego jest bardzo niebezpieczną rośliną dla ludzi. Kontakt z tą rośliną wywołuje oparzenia skórne oraz powoduje reakcje podczas ekspozycji na działanie promieni słonecznych. Mogą być to oparzenia II i III stopnia, a nawet z przebiegających z martwicą skóry. Oparzenia pojawiają się, gdy skóra mająca kontakt z olejkiem eterycznym barszczu zostaje wystawiona na działanie promieni ultrafioletowych. Olejek eteryczny występuje we wszystkich częściach rośliny. Furanokumaryny mają wysokie powinowactwo do DNA komórek skóry, powodując ich obumieranie. Na intensywność reakcji ma wpływ wiele czynników - ilość olejku eterycznego mającego kontakt ze skórą, intensywność narażenia na światło oraz osobnicza wrażliwość na barszcz Sosnowskiego.

Objawy oparzenia barszczem Sosnowskiego

Objawy oparzenia barszczem Sosnowskiego są podobne do poparzenia termicznego W zależności od nasilenia skóra jest podrażniona, mogą pojawić się, stany zapalne, pęcherze surowicze wypełnione płynem, a nawet głębokie rany. Pojawiają się od 30 do 120 minut od kontaktu z rośliną. W ciągu pierwszych 24 godzin mogą ulegać znacznemu nasileniu. W komórkach skóry, do których przeniknęły furanokumaryny dochodzi do zwiększonej produkcji melaniny - barwnika skóry. Powoduje to powstawanie zmian skórnych hiperpigmentacyjnych, czyli przebarwień, które mogą utrzymywać się nawet kilka lat po zagojeniu się oparzeń. Wdychanie olejków eterycznych może powodować nudności, zawroty i bóle głowy. Wśród objawów zatrucia wymienia się:

• zaczerwienienie skóry
• obrzęk skóry
• bolesne pęcherze wypełnione płynem surowiczym
• nudności
• bóle głowy
• zapalenie spojówek
• wymioty
• podrażnienie dróg oddechowych
• martwica skóry

Poparzenie barszczem Sosnowskiego - pierwsza pomoc i leczenie

W przypadku dotknięcia rośliny, jeśli jeszcze nie wystąpiły objawy poparzenia należy umyć skórę dużą ilością letniej wody z mydłem. Jeśli doszło do kontaktu rośliny lub jej olejków eterycznych z oczami, należy je przemyć dużą ilością wody oraz chronić skórę przed słońcem. W każdym przypadku należy unikać ekspozycji na światło słoneczne co najmniej przez 48 godzin. W przypadku zaobserwowania poparzenia, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. W czasie oczekiwania na wizytę, można przyjąć preparaty z wapniem, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia reakcji alergicznej. Pęcherze surowicze, jeśli nie ulegną rozerwaniu, można posmarować maścią z kosrtykosteroidami. W leczeniu poparzeń stosuje się również kremy ze srebrem działające antybakteryjnie i przyspieszające gojenie ran, a także łagodzące preparaty z pantenolem. Na blizny powstałe po zagojeniu oparzeń, powinno się nakładać kremy nawilżające, natłuszczające oraz stosować wysoką ochronę przeciwsłoneczną - SPF 50+ PA++++.

Kontakt z barszczem Sosnowskiego - jak unikać?

Do rośliny najlepiej wcale się nie zbliżać, a już tym bardziej nie dotykać i nie chwytać roślin przy użyciu gołych rąk. W upalne dni olejki eteryczne emitowane są do otoczenia i mogą osadzać się na skórze. Należy pilnować dzieci, by nie bawiły się w pobliżu tej toksycznej rośliny - ze względu na jej rozmiar, może być atrakcyjna dla dzieci i młodzieży.

 

Przypisy:

1. Walkowiak, Marta. "Skutki kontaktu człowieka z barszczem Sosnowskiego i postępowanie w przypadku poparzenia."
2. Wojtkowiak, Roman, Hubert Kawalec, and Adam P. Dubowski. "Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi Mandel L.)." Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering4 (2008): 137-142.
3. Klima, Kazimierz. "Występowanie i zwalczanie barszczu Sosnowskiego." Aura7 (2014).
4. Tomaszkiewicz-Potępa, A. N. N. A., and O. T. M. A. R. Vogt. "Substancje biologiczne aktywne z Barszczu Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi Manden)."  Chem89 (2010): 973-977.