Ziele świetlika - właściwości i zastosowanie. Jak działa ziele świetlika?

Świetlik łąkowy - właściwości

Świetlik łąkowy (łac. Euphrasia rostkoviana) jest rośliną zielną jednoroczną o białych kwiatach. Nazwa rodzajowa Euphrasia wywodzi się z greckiego słowa - imienia jednej z trzech Charyt - bogini radości. W polskiej medycynie ludowej znany był pod kilkoma nazwami:

• "złodziej mleczny", ponieważ pasożytuje na roślinach zjadanych przez bydło
• "świecznik" ze względu na kontrastujące, białe kwiaty na tle zielonej łąki
• "ptasie oczko", ponieważ w centrum kwiatu ma żółtą plamkę przypominającą oko

Pierwsze wzmianki o wykorzystaniu świetlika pojawiają się w tekstach pochodzących z XII wieku. Surowcem farmaceutycznym, który jest wykorzystywany w medycynie i kosmetyce jest ziele świetlika (łac. herba eupharasiae). Jest to zazwyczaj mieszanka suszonego ziela z trzech gatunków - świetlika łąkowego, wyprężonego i zwartego. Dawniej ten gatunek zbiorowy określano nazwą Euphrasia officinalis. Wykorzystywanym surowcem są nadziemne pędy, zbierane na początku kwitnienia. Następnie są suszone nie przekraczając 35°C. Świetlik rośnie w całej Europie w pobliżu łąk, torfowisk i zarośli. Jest półpasożytem. Pobiera wodę i związki mineralne od innych roślin za pomocą ssawek przyrastających do korzeni.

W surowcu roślinnym znajduje się wiele składników aktywnych. Jedną z głównych grup są flawonoidy, garbniki i kwasy fenolowe, glikozydy irydoidowe. Zawiera także olejki organiczne, sole mineralne (w szczególności manganu i miedzi) oraz związki żywicowe. Wśród związków aktywnych wymienić można m.in kwas galusowy, kwas ferulowy, kwas kawowy, kwas kumarynowy, kwas rozmarynowy, galaktozydy apigeniny i kwercetyn, rutynozyd kemferolu.

Świetlik wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, ściągające, przeciwalergiczne oraz uszczelniające na ściany naczyń włosowatych.

Ziele świetlika stosowany na skórę wykazuje aktywność przeciwzapalną oraz antyoksydacyjną. Działanie przeciwbakteryjne najsilniejsze jest przeciwko bakteriom E. coli, E. epidermidis, E. faecalis oraz Staphylococcus aureus. Hamuje uwalnianie histaminy i przeciwdziała nadmiernemu rozszerzaniu włośniczek. Działa immunomodulująco. Ekstrakt z ziela świetlika wykorzystywany jest w kosmetyce ze względu na jego działanie:

• ściągające
• przeciwbakteryjne
• tonizujące
• poprawiające kondycję skóry
• kojące

Ziele świetlika - wskazania i zastosowanie

Napar z ziela świetlika najcześciej stosowany jest zewnętrznie przy łagodnych stanach podrażnienia spojówek oraz powiek, przy nadwrażliwości oczu na promienie słoneczne, wiosennym zapaleniu spojówek, w jęczmieniu oraz w przypadku przemęczenia oczu np. od długotrwałej pracy przy komputerze czy oglądania telewizji. Wyciąg ze świetlika stosowany jest jako jeden ze składników w lekach w postaci kropli. Stosowane są one m.in. w zespole suchego oka czy przy chorobach alergicznych. W medycynie ludowej przygotowywano odwary z ziela świetlika. Stosowane były wewnętrznie przy bezsenności, bólach głowy, problemach z trawieniem oraz w chorobach układu oddechowego.

Ziele świetlika w stanach podrażnienia spojówek i brzegów powiek

Napar z ziela świetlika najczęściej wykorzystywany jest do przemywania brzegów powiek oraz wykonywania kompresów na oczy w celu złagodzenia stanów zapalnych. Można to wykonać w formie kompresu lub użyć do przemywania brzegów powiek. 2 gramy suszonego ziela należy zalać 1 szklanką wrzącej wody i pozostawić pod przykryciem na 15 minut. Odstawić do ostygnięcia. W celu wykonania kompresu należy zwilżyć jałową gazę (dobrze sprawdzą się gotowe kompresy 5x5cm) i położyć w formie okładów na oczy (zamknięte) i zostawić na 15 minut. Zaleca się wykonywać okłady 3 razy dziennie. Do ich nasączenia za każdym razem należy stosować jedynie świeżo przygotowany napar, a także nowe gaziki. Przy stosowaniu naparu do przemywania oczu, do każdego oka powinno się używać osobnego kompresu nasączonego naparem.

Jak dawkować?

Zioło dostępne jest w postaci sypanej oraz w saszetkach (ziele świetlika fix). Ekstrakt ze świetlika jest częstym dodatkiem w kroplach do oczu o działaniu łagodzącym i przeciwalergicznym. W celu przygotowania naparu 1 saszetkę należy włożyć do szklanki i zalać wrzącą wodą. Należy ją zaparzać przez 15 minut pod przykryciem. W stosowaniu zewnętrznym kompresy zaleca się przykładać 3 razy dziennie. Przy stosowaniu wewnętrznym najczęściej polecaną dawką jest picie odwaru dwa razy dziennie, do jednej porcji wykorzystując 2 g ziela. Należy wspomnieć, że picie odwaru nie jest zalecane przez Komisję Europejską ze względu na nieudowodnioną skuteczność.

Działania niepożądane

Dotychczas nie zaobserwowano występowania działań niepożądanych, jednak tak jak każdy surowiec, świetlik może powodować objawy alergii lub nietolerancji na substancje czynne. W przypadku wystąpienia obrzęku powiek, zaburzenia widzenia, nadwrażliwości na światło lub pieczenia należy powiedzieć lekarzowi i zaprzestać stosowania zioła

Ziele świetlika - przeciwwskazania

Świetlik łąkowy nie był badany pod kątem bezpieczeństwa u dzieci, kobiet w ciąży oraz karmiących piersią - odradza się jego stosowania doustnego przez osoby z tych grup. W przypadku stosowania innych leków okulistycznych, przed zastosowaniem świetlika należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym - okulistą.

Ziele świetlika - środki ostrożności

Należy zachować ostrożność przy stosowaniu wewnętrznym, w szczególności u pacjentów z chorobami przewlekłymi i przyjmującymi leki. Należy pamiętać, że zioła do zaparzania to produkt leczniczy. W razie wątpliwości warto zasięgnąć opinii u lekarza lub farmaceuty.

Przypisy

1. Posz, E. (2017). Świetlik w kosmetyce. Polish Journal of Cosmetology, 20(3), 232-235.
2. Znajdek-Awiżeń, P., Studzińska-Sroka, E., & Bylka, W. (2013). Eyebright–activity, therapeutic use, review of research. Postępy Fitoterapii, 4/2013, s. 256-259.
3. Lorenz, P., Knittel, D. N., Conrad, J., Stintzing, F. C., & Kammerer, D. R. (2015). Investigation of euphrasianins as novel chemotaxonomic lipid markers of Euphrasia species. Planta Medica, 81(16), SL1C_01.