Świerzb – objawy i leczenie oraz przyczyny zarażenia świerzbowcem

Świerzb – przyczyny, objawy i leczenie świerzbu

Świerzb jest pasożytniczą chorobą skóry, którą wywołuje świerzbowiec - pasożyt z rodziny roztoczy, bytujący na skórze ludzi. Mimo, iż zakażenie świerzbem kojarzy się przede wszystkim z niedostatecznym poziomem higieny czy też niskim statusem społecznym, to tak naprawdę może się nim zarazić każdy z nas. Obszarami bytowania tego pasożyta są bowiem głównie miejsca użyteczności publicznej - a w tym przedszkola i szkoły, żłobki, szpitale, świetlice i domy opieki. Jak rozpoznać świerzb i w jaki sposób przebiega jego diagnostyka? Jak się przed nim chronić i jak wygląda usuwanie świerzbowca z otoczenia oraz leczenie choroby, którą wywołuje? Poznaj najważniejsze informacje o omawianym schorzeniu dermatologicznym i sprawdź, z czym wiąże się zakażenie.

Świerzb - pasożytnicza choroba zakaźna skóry

Tak, jak zostało to już wspomniane - świerzb jest pasożytniczą chorobą skóry. Wywołuje go świerzbowiec (Sarcoptes scabiei), będący odmianą roztoczy. Pasożyt tworzy pod naskórkiem (a dokładnie - w warstwie rogowej naskórka) korytarze oraz norki - czyli miejsca składania jaj. Z nich wykluwają się larwy, które w ciągu 3-6 tygodni przekształcają się w dorosłe osobniki. Cały ten proces powoduje pojawienie się bardzo charakterystycznego objawu świerzbu - a więc intensywnego, dokuczliwego świądu.

Świerzbowiec najchętniej lokalizuje się na dłoniach i stopach (zwłaszcza pomiędzy palcami), a także w fałdach skórnych, w zgięciach łokci, na nadgarstkach, na pośladkach, w okolicach genitaliów i brodawek sutkowych. Po rozpoznaniu świerzbu jak najszybciej należy wdrożyć leczenie (o którym piszemy poniżej).

Świerzbowiec ludzki - przyczyny zarażenia. Czy świerzb jest zaraźliwy?

Niestety, świerzb jest zaraźliwy. Do zakażenia dochodzi najczęściej w miejscach, w których w jednym momencie przebywają dziesiątki lub setki osób. Wśród tych miejsc wyróżnia się:

• żłobki, przedszkola i szkoły;
• domy dziecka, domy samotnej matki;
• placówki medyczne (szpitale, zakłady opiekuńczo-lecznicze);
• domy pomocy społecznej, noclegownie dla osób bezdomnych, domy seniora;
• koszary wojskowe;
• hotele, pensjonaty, akademiki, internaty.

W większości przypadków do zakażenia świerzbowcem dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu ze skórą żywiciela - a więc poprzez dotyk. Do transferu pasożytów może dojść więc podczas zabawy, wspólnej aktywności fizycznej, współspania czy też w trakcie stosunku seksualnego. Co istotne - osobniki świerzbowca poza naskórkiem mogą przeżyć od 3 do 4 dni, dlatego zakażenie jest możliwe również w wyniku dzielenia się przedmiotami higieny osobistej, pościelą, zabawkami i innymi akcesoriami czy przedmiotami mającymi kontakt ze skórą żywiciela.

Kto jest najbardziej narażony na zarażenie? Świerzb u dzieci, seniorów i osób z obniżoną odpornością

Świerzbowiec jest pasożytem, który najczęściej występuje w klimacie tropikalnym i subtropikalnym. W praktyce oznacza to, że osoby podróżujące do krajów położonych w obrębie tych stref klimatycznych powinny szczególnie uważać na takie aspekty, jak współdzielenie pościeli czy przygodne kontakty fizyczne i seksualne. Oprócz samego obszaru, wyróżnia się również grupy, które są bardziej podatne na zachorowanie na świerzb. Chodzi tutaj o:

• dzieci, młodzież oraz młodych dorosłych, którzy przebywają wspólnie w takich placówkach, jak żłobki, przedszkola i szkoły, a także internaty, akademiki i wynajęte mieszkania;
• seniorów - zarówno z uwagi na przebywanie w placówkach opiekuńczych lub zapewniających opiekę dzienną, jak i ze względu na obniżającą się wraz z wiekiem odporność;
• osoby z niedoborami odporności - czasowymi (powstałymi przykładowo w wyniku stosowania długotrwałej antybiotykoterapii czy też leków immunosupresyjnych) oraz trwałymi (związanymi z chorobami powodującymi upośledzenie funkcjonowania układu immunologicznego - w tym AIDS);
• osoby bezdomne, niemające możliwość zadbać o podstawowe aspekty higieny, żyjące wspólnie w noclegowniach lub opuszczonych budynkach.

Świerzb – objawy i rozpoznanie. Jak wygląda świerzb i świerzb norweski?

Najbardziej charakterystyczne objawy świerzbu, widoczne gołym okiem i odczuwalne dla pacjenta, to:

• korytarze i tak zwane norki świerzbowcowe - czyli maleńkie tunele oraz zagłębienia, w których osobniki świerzbowców przemieszczają się, drążą je głębiej, rozmnażają, a samice - składają jaja. Niekiedy są one trudne do odnalezienia z uwagi na ich lokalizację w fałdach skórnych, między pośladkami, w obrębie narządów płciowych lub w innym, trudno dostępnym miejscu. Można je jednak odróżnić od zdrowej skóry - po przyjrzeniu się widać małe kreseczki wzniesionego naskórka (to podobny efekt do tego, który daje wbicie igły pod naskórek);
• uporczywe swędzenie w miejscach zajętych przez świerzb. Swędzenie nasila się zwłaszcza po rozgrzaniu ciała. Oprócz tego na skórze pojawiają się oznaki uruchomienia mechanizmów obronnych organizmu, a także ślady po drapaniu. Mogą one przyjmować postać strupków, tak zwanych „przeczosów”, wysypki, nadżerek (ubytków naskórka) czy innych podrażnień - czasem nawet w formie guzków.

Co istotne - objawy różnią się nieco w zależności od postaci świerzbu. I tak - świerzb dziecięcy charakteryzuje się przede wszystkim lokalizacją w obrębie podeszw stóp oraz wewnętrznych części dłoni, a czasem - na owłosionej skórze głowy. Z kolei świerzb guzkowy - jak sama nazwa wskazuje - objawia się powstawaniem wyniosłych ponad powierzchnię skóry guzków - litych, swędzących, o sinym lub fioletowym zabarwieniu. Świerzb wieku podeszłegopojawia się u seniorów. U starszych pacjentów rozpoznaje się również często świerzb pęcherzowy, w przebiegu którego na skórze obecne są pęcherzyki i nadżerki, niosące ze sobą ryzyko nadkażenia bakteryjnego.

Najbardziej niebezpieczną odmianą choroby jest natomiast świerzb norweski. Pojawia się on u osób zaniedbanych, bezdomnych, cierpiących na choroby psychiczne (i w związku z tym zaniedbujących swoją higienę) czy pacjentów obłożnie chorych. Objawy świerzbu norweskiego narastają się szybko, ponieważ pasożyt rozwija się na skórze w niekontrolowanym tempie. Zmiany skórne mogą objąć niemalże całe ciało, doprowadzając do znacznego pogrubienia naskórka (hiperkeratoza). Nieleczony świerzbowiec norweski powoduje często erytrodermię, czyli uogólnione zapalenie skóry.

Rozpoznania świerzbu dokonuje się na podstawie badania przedmiotowego - obejrzenia zmian skórnych, a także w wyniku przeprowadzenia wywiadu lekarskiego. W przypadkach wymagających różnicowania (na przykład z wszawicą czy inną dermatozą) lekarz może zlecić wykonanie badania zeskrobin skórnych pod mikroskopem, które ostatecznie potwierdzą lub wykluczą obecność świerzbowca w naskórku.

Leczenie apteczne (leki na świerzb) i domowe sposoby na świerzb. Jak wyleczyć świerzb szybko i skutecznie?

Leczenie świerzbu w większości przypadków odbywa się w warunkach domowych i obejmuje:

• stosowanie preparatów do kąpieli i do podawania miejscowego na skórę (maści, kremy, balsamy), zawierających substancje uśmiercające żywe osobniki lub zapobiegające ich rozmnażaniu się (są to leki na świerzb dostępne na receptę, ze składnikami czynnymi takimi jak benzoesan benzylu, krotamiton czy permetryna);
• stosowanie preparatów złuszczających - rozpuszczających wierzchnią warstwę naskórka i w ten sposób niszczących zarówno korytarze, jak i norki wytworzone przez pasożyty;
• dokładne wypranie i umycie rzeczy, które miały wcześniej kontakt ze skórą zakażonych osób (chodzi tu przede wszystkim o tekstylia - pościel, ubrania, ręczniki - a także o zabawki czy przedmioty higieny osobistej). Materiały tekstylne można również wyprasować gorącym żelazkiem;
• stosowanie emolientów i - w razie potrzeby - preparatów przeciwświądowych, łagodzących odruch drapania, mogący nasilać dolegliwości.

Domowy sposób na świerzb, który faktycznie wykazuje wysoką skuteczność, to włożenie do zamrażarki tych rzeczy, które miały styczność z osobą chorą, ale jednocześnie nie mogą zostać wyprane. Takie przedmioty powinny pozostawać w zamrażarce przez co najmniej 72 godziny. Nie warto jednak stosować domowych sposobów opierających się na wcieraniu w skórę czosnku, ziołowych naparów czy alkoholu - takie praktyki mogą jedynie podrażnić skórę, nie przynosząc efektu w postaci pozbycia się świerzbowców.

Najważniejszym z zaleceń jest poddanie kuracji wszystkich domowników - nawet, jeśli nie wykazują jeszcze objawów świerzbu.

Źródła:

1. Lek. M. Wiercińska, Świerzb - objawy i leczenie [w:] Medycyna Praktyczna, 02.12.2021
2. Lek. med. P. Traczewski, lek. med. I. Bielawska, dr n. med. M. Różewicka-Czabańska, prof. dr hab. med. M. Marchlewicz, prof. dr hab. med. R. Maleszka, Świerzb - najnowsze zasady diagnostyki, leczenia i profilaktyki [w:] Medycyna po Dyplomie 10/2016
3. Lek. L. Ruszkowska, Świerzb [w:] Pediatria po Dyplomie 06/2016
4. A. Kosmala, M. Szymoniak-Lipska, M. Jałowska, M. Dobrzyńska, M. Bowszyc-Dmochowska, Z. Adamski, R. Żaba, Opis przypadku. Świerzb hiperkeratotyczny u pacjenta z zaburzeniami ogólnoustrojowymi - ocenia wyników leczenia iwermektyną [w:] Przegląd Dermatologiczny 6/2019 vol. 106
5. A. Górkiewicz-Petkow, O. Michałowska, L. Petkow, Świerzb - problemy diagnostyczne i terapeutyczne [w:] Borgis - Medycyna Rodzinna 4/2009