Nużeniec ludzki (demodex folliculorum) - co to za pasożyt? Diagnostyka, objawy i leczenie nużycy.

Czym jest nużeniec?

Nużeńce to niewielkie roztocza bytujące w skórze człowieka. Te pasożyty śródskórne żyją w torebkach włosowych (w tym także rzęs) oraz w gruczołach łojowych skóry twarzy. Odżywiają się wydzielinami tych gruczołów oraz nabłonkiem. Zagęszczenie nużeńca jest największe w okolicy nosa, oczu, podbródka i czoła. Zdarza się, że pasożytują na innych częściach ciała m.in. pośladki, brzuch, klatka piersiowa, okolice narządów płciowych czy zewnętrzny przewód słuchowy. Nużeniec krótki (Demodex brevis) żyje najczęściej w obrębie powiek oraz w gruczołach łojowych - głębiej niż nużeniec ludzki, przez co jest trudniejszy do stwierdzenia. Cykl życiowy pasożyta trwa 3-4 tygodnie. Najlepiej się rozwijają w wilgotnym środowisku. Częstość zakażeń wrasta wraz z wiekiem. Szacuje się, że nawet 80% osób starszych jest zarażonych nużeńcem, około 50% po 40 roku życia, a u dzieci występują rzadko.

jak dochodzi do zakażenia nużeńcem?

Jaja nużeńców bardzo łatwo roznoszą się przez ręczniki, odzież i przedmioty. Przenosić się mogę także wraz z kurzem oraz przez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną nużeńcem. Szacuje się, że nawet 80% osób starszych jest zarażonych nużeńcem, około 50% po 40 roku życia, a u dzieci występują rzadko. Zwiększona liczebność nużeńców zauważana jest u osób po antybiotykoterapii, chemioterapii oraz z obniżoną odpornością.

Nużeniec – objawy

Objawy mogą być bardzo różne, od przebiegu bezobjawowego do uciążliwych problemów skórnych i okulistycznych. Poza działaniem mechanicznych dochodzi ich potencjalne działanie alergiczne. W miejscach swojego bytowania, czyli gruczoły łojowe i torebki włosowe, pozostawiają swoje odchody, wylinki oraz składają larwy. Powodować to może:

• zaczerwienienie skóry
• nadmierne rogowacenie i złuszczanie skóry
• świąd i pieczenie
• wypadanie rzęs oraz brwi
• wypadanie włosów
• zapalenie brzegów powiek
• zapalenie spojówek
• łuszczenie skóry powiek
• suchość oka
• łzawienie
• zmiany rumieniowe na skórze
• wykwity grudkowo-krostkowe
• zaskórniki i wągry

Niektóre z objawów mogą przypominać trądzik różowaty, łysienie plackowate lub łupież mieszkowy. Nużyca nasila objawy trądziku młodzieńczego, trądziku różowatego, łojotokowego zapalenia skóry.

Nużeniec ludzki – przewlekłe zapalenie brzegów powiek

Nużeniec jest pasożytem, który może powodować także objawy okulistyczne. Często są one mylone z alergią lub infekcją bakteryjną. Objawy chorobowe mogą obejmować zaczerwienienie, świąd i obrzęk powiek, zaczerwienienie oczu, łuszczenie się skóry powiek, szczypanie lub pieczeniu oczu, nadmierne łzawienie, sklejanie się rzęs rano oraz obecność fragmentów złuszczonej skóry na rzęsach. W bardziej poważnych przypadkach wystąpić może nadwrażliwość na światło oraz przejściowe pogorszenie widzenia. Częstym powikłaniem zakażenia demodex folliculorum i demodex brevis jest zespół suchego oka. Występuje on u 25-40% pacjentów z przewlekłym zapaleniem powiek.

Demodekoza - diagnostyka

Demodekoza to znaczne zwiększenie liczebności nużeńców z współistniejącymi objawami skórnymi i/lub ocznymi. Badania na obecność nużeńca przeprowadzają laboratoria mikologiczne. W celu wykonania badania w kierunku nużycy pobierana jest zeskrobina ze skóry lub łoju wyciśniętego z krostkowatych zmian skórnych. W celu określenia liczby pasożytów przypadającym na 1 cm2 skóry wykonywana jest standaryzowana biopsja powierzchni skóry, która wbrew temu co się nasuwa na myśl na słowo "biopsja" nie wymaga użycia ostrych narzędzi. Na szkiełko laboratoryjne nanoszony jest specjalny preparat, przykłada się ja na 30 sekund do zmiany skórnej. Po tym czasie szkiełko jest zdejmowane, a następnie do dodaniu olejku immersyjnego, oglądane pod mikroskopem. W przypadku podejrzenia infekcji ocznych pod mikroskopem badana jest rzęsa. W dniu badania skóra oraz rzęsy powinny być oczyszczone, bez pozostałości kosmetyków takich jak krem, podkład czy tusz do rzęs.

Leczenie nużycy

W przypadku nasilonej inwazji leczenie nużeńca jest prowadzone przez lekarza okulistę lub dermatologia. Leczenie zakażenia jest zależne od objawów nużycy i ich nasilenia. Terapia trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy. Na podawane preparaty wrażliwe są przede wszystkim dorosłe osobniki pasożyta, więc cykl leczniczy musi objąć jego cały cykl rozwojowy. Najczęściej stosowanym środkiem jest metronidazol, zwykle podawany wraz z antybiotykiem z grupy tertacyklin. Przy poważniejszych infekcjach stosowana jest dodatkowo iwermektyna - lek o działaniu przeciwpasożytniczym i przeciwzapalnym. W celu łagodzenia stanów zapaplnych skóry lekarze często przepisują glikokortykosteroidy. Istotna jest także odpowiednia higiena - mycie skóry i stosowanie peelingów - najlepiej kwasowych lub enzymatycznych. U pacjentów z zapaleniem brzegów powiek stosuje się ciepłe okłady, płukanie powiek, preparaty ze sztucznymi łzami oraz masaż powiek. W aptekach dostępne są specjalne chusteczki do higieny powiek. Stosuje się także specjalne płyny zewnętrzne łagodzące świąd np. crotamiton.

Czy są skuteczne domowe sposoby na leczenie nużeńca?

Podstawą domowych sposobów pomagających w walce z nużeńcem jest przestrzeganie zasad higieny. Poleca się pranie ręczników, ubrań i pościeli w wysokiej temperaturze, która zabija pasożyta. Należy regularnie czyścić i dezynfekować pędzle do makijażu, szczotki i grzebienie do włosów, golarki czy depilatory - przedmioty, które mają kontakt ze skórą. Do wody do czyszczenia powierzchni można dodawać kilka kropli olejku z drzewa herbacianego. Łagodząco na podrażnioną skórę będzie działało ziele świetlika, z którego można także przygotowywać okłady na powieki.

Profilaktyka nużycy

Profilaktyka zakażenia nużeńcem i leczenia infekcji to szeroki temat. Należy mieć na względzie, że przenosi się on poprzez kontakt bezpośredni lub poprzez zakażone przedmioty osobiste. Podstawą zapobiegania zakażenia jest więc:

• regularne usuwanie martwego naskórka (peelingi kwasowe lub enzymatyczne)
• przemywanie skóry wodą z mydłem siarkowym
• przemywanie skóry tonikami
• preparaty do higieny powiek (np. Demoxoft płyn)
• nawilżające krople do oczu typu sztuczne łzy - oczyszczanie oka
• częsta zmiana ręczników
• regularna zmiana pościeli i jej wietrzenie
• regularne mycie i dezynfekowanie szczotek, pędzli do makijażu i innych przedmiotów wchodzących w kontakt ze skórą
• niedzielenie się przedmiotami prywatnego użytku jak szczotki czy ręczniki

Nużeniec to pasożyt, który łatwiej namnaża się u osób z obniżoną odpornością. Z tego powodu warto wspierać układ immunologiczny, dbając o odpowiednią dietę i aktywność fizyczną.

Przypisy

1. Gospodarek, Eugenia; Mikucka, Agnieszka; Budzyńska, Anna. Mikrobiologia w kosmetologii. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2013.
2. Morozińska-Gogol J. Parazytologia medyczna. Kompendium. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2016.