Odleżyny – czym są, leczenie, jak zapobiegać odleżynom?

Czym są odleżyny?

Odleżyny to ograniczone martwice tkanek. Mogą dotyczyć naskórka, jak i całej grubości skóry. W skrajnych przypadkach, obejmują także tkankę podskórną, a nawet mięśnie i kości. Ich rozwój spowodowany jest długotrwałym uciskiem, stałym lub często powtarzającym się, wywieranym na ciało, a tym samym na naczynia tętnicze oraz żylne. Naokoło odleżyny zazwyczaj toczy się proces zapalny. Mogą występować zmiany ropne. Najczęściej, odleżyny u pacjentów leżących powstają w okolicy kości krzyżowej, na piętach, pośladkach, w także łokciach, w okolicy kostek i na kolanach. Mogą pojawić się również po złamaniach jako skutek założenia opatrunku gipsowego. Odleżyna jest niczym innym jak martwicą niedokrwienną skóry, a czasami głębiej położonych tkanek.

Jak powstają odleżyny?

Odleżyny powstają głównie u osób unieruchomionych, mających problemy z poruszaniem się lub u których założono opatrunek gipsowy. W wyniku długotrwałego ucisku tkanek – skóry i/lub tkanki podskórnej, a także tarcia, dochodzi do zaburzeń krążenia w tym miejscu. W niedokrwionych, niedotlenionych tkankach dochodzi do rozwoju martwicy. Powstają owrzodzenia, a czasami także zakażenia z wydzieliną ropną. Ryzyko powstania odleżyn jest wyższe u osób z zaburzeniami czucia (nie odczuwają ucisku), ruchu (zbyt rzadko zmieniają pozycję np. na wózku lub osoby leżące), niewłaściwie pielęgnowanych (osoby leżące bez rehabilitacji ruchowej, bez materaca przeciwodleżynowego). Częściej rozwijają się u osób niedożywionych, z zaburzeniami regeneracji tkanek, chorobami skóry, cukrzycą, miażdżycą, wychudzonych, otyłych, z nietrzymaniem moczu lub kału. Większe ryzyko ich rozwoju mają także osoby w podeszłym wieku. Związane jest to nie tylko z powolną regeneracją, ale także z coraz niższą zawartością kolagenu i elastyny w skórze, przez co jest bardziej podatna na wszelkie urazy.

Odleżyny – objawy

Pierwszym objawem, który powinien przykuć naszą uwagę jest obrzęk i czerwienienie w miejscu, które jest narażone na dłuższy ucisk. Z czasem, obrzęk powiększa się, a zaczerwienienie zmienia w zasinienie. Zmieniony obszar powiększa się. Na skutek otarcia, z rozwijającej się rany wydobywa się płyn surowiczy. W zależności od stopnia zaawansowania, rozwijać się może owrzodzenie i martwica głębszych warstw skóry i tkanek. U pacjentów unieruchomionych, w zależności od pozycji, odleżyny powstają w różnych miejscach. U osób leżących na boku, największe ryzyko powstania odleżyn występuje na kostkach nóg, po wewnętrznej stronie kolan, w okolicach stawu biodrowego oraz na małżowinach usznych. U chorych leżących na plecach najczęściej odleżyny rozwijają się na pośladkach, w okolicy kości krzyżowej i guzicznej, na piętach, łopatkach oraz wzdłuż kręgosłupa – miejscach największego ucisku. U pacjentów siedzących np. na wózkach inwalidzkich, odleżyny często występują w okolicy kości ogonowej, pod kolanami, na piętach, łopatkach oraz guzach kulszowych.

Odleżyny – stopnie zaawansowania odleżyn

Podziału klinicznego odleżyn dokonuje się na podstawie skali Torrance’a.

• I stopień – zaczerwienienie skóry blednące po uciśnięciu palcem. Nie ma obecnych uszkodzeń mikrokrążenia.
• II stopień – zaczerwienienie skóry, które nie blednie po uciśnięciu palcem. Dochodzi do uszkodzeń mikrokrążenia, obrzęku, a czasami do rozwoju pęcherzy i uszkodzeń naskórka. Pojawiają się dolegliwości bólowe.
• III stopień – owrzodzenie. Uszkodzenie obejmuje pełną grubość skóry, aż do tkanki podskórnej. Naokoło owrzodzenia rozwija się rumień, obrzęk. Na dnie rany widoczne są rozpadające się tkanki oraz ziarnina.
• IV stopień – martwica tkanki obejmuje również tkankę podskórną do granicy z powięzią. Na dnie rany mogą być widoczne ciemne zmiany martwicze. Brzeg odleżyny jest dobrze odgraniczony.
• V stopień – martwica tkanki obejmuje również tkanki głębokie – mięśnie, czasami także ścięgna i kości. Na dnie rany widoczna jest czarnobrunatna martwica - masy rozpadających się tkanek. Stanowi to ryzyko zakażenia, a nawet sepsy.

Leczenie odleżyn

Celem leczenia odleżyn jest zahamowanie procesu powiększania się rany, a jeśli jest to możliwe, całkowite zagojenie zmian. Czas trwania leczenia jest zależny od wielu czynników: stanu ogólnego pacjenta, stopnia zaawansowania martwicy. W leczeniu w początkowych stadiach stosuje się specjalne opatrunki hydrożelowe i maści przyspieszające proces gojenia. Zmiany przebiegające z martwicą wymagają już bardziej zaawansowanej terapii. Konieczna może być interwencja chirurgiczna. Produkty z apteki, które znajdują zastosowanie w leczeniu odleżyn to między innymi:

• Maści gojące
• opatrunki hydrożelowe
• błony poliuretanowe

Ważna jest również odpowiednia dieta, uzupełniająca niedobory pokarmowe i stanowiąca źródło pełnowartościowego białka.

Profilaktyka przeciwodleżynowa

W profilaktyce przeciwodleżynowej niezmiernie istotne jest częsta zmiana pozycji ciała osoby chorej (co 2 godziny). Ułatwiają to specjalistyczne urządzenia pomocnicze:

• materace przeciwodleżynowe
• wałki
• poduszki przeciwodleżynowe

Ważna jest odpowiednia pielęgnacja skóry – nawilżanie, natłuszczanie, osuszanie po kąpieli, pobudzanie ukrwienia, a także zabezpieczenie przed kontaktem z moczem czy kałem. Należy zapobiegać pękaniu skóry oraz dbać o jej higienę, by zapobiegać zakażeniom. Na miejsca szczególnie narażone na nacisk można zakładać opatrunki poliuretanowe.

Przypisy

1. Rudnicka-Drożak, Ewa Anna, Paweł Królik, and Martyna Drożak. "Odleżyny u pacjentów geriatrycznych."Forum Medycyny Rodzinnej. Vol. 16. No. 1. 2022.
2. Kaur, Sukhpal, et al. "Comparison of two intervention strategies on prevention of bedsores among the bedridden patients: A quasi experimental community-based trial."Indian journal of palliative care 1 (2018): 28.