Dysfagia, czyli zaburzenie połykania - przyczyny i objawy schorzenia. Jak wygląda diagnostyka i leczenie problemów z przełykaniem?

Dysfagia - przyczyny, objawy i leczenie dysfagii

Dysfagia to zbiorcze określenie medyczne zaburzeń procesu połykania i trudności w połykaniu, wywołanych różnymi czynnikami - chorobowymi, mechanicznymi bądź psychicznymi. Dysfagia może pojawić się u dzieci, dorosłych i seniorów, przyjmując postać przedprzełykową lub przełykową. Aby całkowicie zniwelować ten objaw, konieczne jest leczenie schorzenia lub przypadłości doprowadzającej do zaburzeń połykania. W jaki sposób diagnozuje się dysfagię? Jacy pacjenci są najbardziej narażeni na wystąpienie tego symptomu i jak rozpoznać go w praktyce? Jakie mogą być konsekwencje nieleczonych zaburzeń połykania? Poznaj najważniejsze informacje o dysfagii, jej rodzajach oraz o odynofagii - podobnym, a jednak nieco innym objawie związanym z mechanizmem przełykania.

Dysfagia, czyli utrudnienie przechodzenia pokarmu z jamy ustnej do dalszych części przewodu pokarmowego

Dysfagia - jak zostało to już wspomniane - jest zaburzeniem procesu połykania, na który składa się rozdrobnienie pokarmu w jamie ustnej (formowanie kęsów), następnie - przesunięcie go do gardła, a później - do przełyku i żołądka. Na każdym z tych etapów mogą wystąpić różne przeszkody, znacząco utrudniające bądź też uniemożliwiające połykanie (nie tylko pokarmów stałych, ale również napojów, a w skrajnych przypadkach - nawet śliny). Mówimy wówczas o dysfagii.

Dysfagia - z uwagi na to, że jej charakterystycznym symptomem może być ból przy przełykaniu - bywa mylona z innymi dolegliwościami, takimi jak zgaga (stan cofania się treści pokarmowej do przełyku), stan zapalny gardła czy zapalenie krtani i inne. Z uwagi na ten fakt, konieczna jest diagnostyka różnicująca, na którą składają się badania przedmiotowe (ocena jamy ustnej o gardła przez specjalistę), wywiad lekarski, wykonanie badań radiologicznych (zdjęć RTG - z podaniem kontrastu lub bez), a także pH-metria przełyku lub badania endoskopowe (czyli badania z wykorzystaniem kamery - jeśli jest to w ogóle możliwe). Najważniejszym elementem pogłębionej diagnostyki dysfagii jest wykluczenie przyczyn onkologicznych (czyli guzów rozwijających się w obrębie gardła czy przełyku).

Rodzaje dysfagii u dzieci i dorosłych

W zależności od tego, na którym etapie procesu przełykania występują trudności, mówi się o:

• dysfagii przedprzełykowej (inaczej określanej mianem dysfagii ustno-gardłowej czy też dysfagii górnej).Jej najczęstsze przyczyny to zmiany lub uszkodzenia mechaniczne (w tym obecność ciał obcych, zapaleń, opuchlizny; stany po zabiegach i operacjach w obrębie szyi twarzoczaszki, zmiany nowotworowe i guzy, powiększona tarczyca), zaburzenia mięśniowo nerwowe (obejmujące szereg chorób - od zaburzeń psychicznych, poprzez neuropatie, choroby ośrodkowego układu nerwowego, aż po liczne choroby mięśni (miopatie);
• dysfagii przełykowej (dysfagii dolnej). Jej przyczyny to z kolei najczęściej zwężenia przełyku (na skutek urazów czy procesów chorobowych - na przykład wzrostu guza umiejscowionego w śródpiersiu czy w samym przełyku), a także zaburzenia w pracy mięśni przełyku odpowiadających za przesuwanie pokarmu z przełyku do żołądka (achalazja przełyku, rozlany kurcz przełyku), choroby tkanki łącznej czy też obecność ciał obcych.

Kwestii objawów związanych z trudnościami w przełykaniu wymienia się także odynofagię. Jest to po prostu ból odczuwany podczas przełykania (w gardle lub w przełyku). Odynofagia jest z kolei najczęściej spowodowana urazem, zapaleniem lub przeszkodą mechaniczną w przełyku (w tym nowotworami, ciałami obcymi czy oparzeniem przełyku substancjami żrącymi).

Najczęstsze objawy dysfagii - jakie symptomy obserwuje się u pacjenta z dysfagią, który nie może przełykać pokarmów?

Objawy dysfagii (podobnie jak jej przyczyny) także różnią się w zależności od tego, z jakim jej rodzajem mamy do czynienia:

• w przebiegu dysfagii przedprzełykowej (górnej) objawy dotyczą oczywiście górnego odcinka układu pokarmowego (gardła i przełyku). Obejmują niemożność uformowania kęsa i jego przejścia (przełknięcia) przez gardło i dalej - do przełyku. Dodatkowo u pacjentów z dysfagią przedprzełykową można obserwować takie symptomy, jak kaszel i kichanie podczas posiłku, ulewanie przez jamę ustną czy nos, zachłystywanie się (co świadczy o przedostaniu się treści pokarmowej do dróg oddechowych), krztuszenie, a nawet łzawienie oczu;
• w przebiegu dysfagii przełykowej (dolnej) objawy polegają na uczuciu zalegania pokarmu w przełyku przy jednoczesnej niemożności ich przejścia dalej - do żołądka. Pacjent odczuwa to jako zgagę - może pojawić się ból i rozpieranie w klatce piersiowej, pieczenie, a nawet wymioty.

Przy odynofagii głównym objawem jest oczywiście ból, choć pacjenci skarżą się także na uczucie mimowolnych, nieprzyjemnych skurczów przełyku. Warto tutaj dodać, że następstwem problemu z połykaniem może być nagła i nieplanowana utrata masy ciała, niedożywienie, a w przypadku niemożności połykania płynów - również odwodnienie.

Leczenie zaburzeń połykania (leczenie dysfagii) - jak powinno wyglądać w praktyce?

Niestety, nie istnieje osobna metoda leczenia dysfagii czy odynofagii. Aby pozbyć się objawów, konieczne jest zdiagnozowanie źródła problemu oraz - w miarę możliwości - jego usunięcie lub wyleczenie. Przypadku pacjentów z ciałem obcym w drogach pokarmowych konieczne jest jego zabiegowe usunięcie. U osób cierpiących na nowotwory górnego odcinka przewodu pokarmowego (w tym na raka przełyku) wdraża się leczenie onkologiczne, a u pacjentów z zapaleniem - działa się w celu zniwelowania stanu zapalnego.

Co istotne - pacjentom cierpiącym na dysfagię czy odynofagię nie należy grozić czy zmuszać ich do spożywania pokarmów. Zdrowa osoba prawdopodobnie nie może sobie wyobrazić, co odczuwa pacjent z zaburzeniami połykania - dlatego właśnie w przebiegu leczenia trzeba wykazywać się empatią. Naciski i zmuszanie do jedzenia mogą skończyć się jedynie jeszcze większą niechęcią do podejmowania prób spożywania jedzenia.

Pacjenci niedożywieni i odwodnieniu muszą oczywiście przebywać w placówkach leczniczych - aż do ustabilizowania ich stanu. Możliwe jest wówczas zastosowanie płynnego żywienia doustnego lub pozajelitowego (zwłaszcza, jeśli dana osoba cierpi na chorobę powiązaną z utratą lub ograniczeniem sprawności czy świadomości - jest po udarze, cierpli na chorobę Parkinsona, zaawansowaną postać stwardnienia rozsianego czy też chorobę Alzheimera).

Źródła:

1. N. Madetko, S. Budrewicz, M. Koszewicz, K. Słotwiński, Dysfagia ustno-gardłowa w zaburzeniach ruchowych[w:] Polski Przegląd Neurologiczny, 2018, tom 14, nr 2
2. J. Kotynia, E. Małecka-Wojciesko, Dysfagia i odynofagia [w:] Interna - Mały Podręcznik Medycyny Praktycznej, aktualizacja hasła: 10.08.2023
3. Lek. M. Wiercińska, lek. P. Kudłacz, Dysfagia (zaburzenia połykania) - objawy, przyczyny i leczenie [w:] Medycyna Praktyczna, 13.11.2021
4. M. Litwin, Dysfagia neurogenna [w:] Neurologia po Dyplomie 04/2013
5. Dr hab. n. med. B. Wiskirska-Woźnica, Dysfagia u osób w podeszłym wieku [w:] Medycyna po Dyplomie 04/2020