Refluks żołądkowo-przełykowy (choroba refluksowa) – przyczyny, objawy i leczenie, domowe sposoby na refluks

Czym jest refluks żołądkowo-przełykowy?

Choroba refluksowa przełyku (ang. gastroesophageal reflux disease, GERD) to obecność wywołanych powtarzalnymi epizodami refluksu żołądkowo-przełykowego uszkodzeń błony śluzowej i/lub zespół typowych dolegliwości, które w istotny sposób pogarszają jakość życia chorego. Refluks to zarzucanie treści żołądkowej do przełyku z powodu przemijającej lub trwałej niewydolności dolnego zwieracza przełyku. Może być on patologiczny lub fizjologiczny np. po bardzo tłustych daniach, u niemowląt (zwieracz przełyku nie jest do końca wykształcony), a także w II lub III trymestrze ciąży w wyniku wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej oraz relaksacyjnego działania żeńskich hormonów na dolny zwieracz przełyku.

Refluks – objawy

Choroba refluksowa może dawać objawy przełykowe, pozaprzełykowe, stomatologiczne, laryngologiczne, oskrzelowo-płucne oraz naczyniowo sercowe. Najczęściej występujące dolegliwości to:

• Zgaga
• Pieczenie w nadbrzuszu
• Ulewnie treści żołądkowej
• Odbijanie
• Dysfagia ogólna
• Odyofagia
• Czkawka
• Refluksowy ból w klatce piersiowej

Objawy przełykowe: refluksowe zapalenie przełyku, refluksowe zwężenie przełyku, przełyk Barretta, rak gruczołowy przełyku (u około 2%)

Objawy pozaprzełykowe: kaszel refluksowy, refluksowe zapalenie krtani, nadżerki szkliwa zębów, zapalenie zatok obocznych nosa, choroba zwłóknieniowa płuc (niezwykle rzadko), zapalenie gardła, nawracające zapalenie ucha środkowego

Objawy laryngologiczne: chrypka, uczucie kuli w gardle, dławienie, chrząkanie, uporczywy kaszel, dysfagia ustno-gardłowa, refluksowe zapalenie krtani

Objawy stomatologiczne: zapalenie dziąseł i kącików ust, nadmierna suchość w jamie ustnej, pieczenie języka, warg, nawracające afty w jamie ustnej, nadżerki szkliwa, przyspieszona próchnica, nietrwałość wypełnień stomatologicznych

Objawy oskrzelowo-płucne: przewlekły kaszel, świszczący oddech, nawracające zapalenie oskrzeli, napady bezdechu nocnego, aspiracyjne zapalenie płuc, śródmiąższowe zapalenia płuc

Objawy naczyniowo-sercowe: dławico podobny ból w klatce piersiowej, rzadkoskurcz, napadowe migotanie przedsionków ( typ cholinergiczny), uczucie bicia i kołatania serca ( aktywacja adrenergiczna), nawracające omdlenia ( reakcje lękowe).

Przyczyny występowania refluksu żołądkowo-przełykowego

Do wystąpienia epizodu refluksu może dojść w wyniku:

• obniżonego napięcia spoczynkowego dolnego zwieracza przełyku
• zbyt częstych samoistnych relaksacji dolnego zwieracza przełyku
• osłabienia perystaltyki przełyku
• przepukliny rozporu przełykowego przepony
• wzmożonego napięcia ścian żołądka
• nadmiernego ciśnienia w jamie brzusznej
• hipersekrecji żołądkowej

Do rozwoju choroby refluksowej przełyku może dojść także w wyniku przyjmowania niektórych leków (doustne środki antykoncepcyjne, blokery kanału wapniowego, metyloksantyny, leki przeciwcholinergiczne) oraz przebiegu różnych chorób m.in. przepukliny rozworu przełykowego, alkoholizmu, cukrzycy, twardziny oraz niektórych zaburzeń hormonalnych. Częściej refluks pojawia się u osób z nadwagą i otyłością.

Refluks u kobiet w ciąży

W ciąży, bardzo częstą dolegliwością jest refluks żołądkowo-przełykowy. Jest on skutkiem wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej w wyniku powiększającej się macicy i płodu, a także zmian hormonalnych. Wzrasta stężenie HCG, progesteronu i relaksyny, które wpływają relaksacyjnie na mięśnie gładkie. Zgaga występuje, gdy napięcie mięśniowe w dolnym zwieraczu przełyku zmniejsza się, nie domyka się on do końca, umożliwiając cofanie się treści pokarmowej z żołądka do przełyku. U kobiet ciężarnych jako pierwszy rzut leczenia refluksu stosuje się metody niefarmakologiczne – modyfikację diety i stylu życia. Kiedy wszystkie domowe sposoby zawodzą, lekarz może zalecić leki zobojętniające takie jak np. preparaty kwasu alginowego, sukralfat, ranitydyna. Nie zaleca się IPP (Inhibitorów pompy protonowej) w czasie ciąży i karmienia.

Diagnostyka choroby refluksowej przełyku

Jak stwierdzić chorobę refluksową? Podstawą diagnostyki jest dokładny wywiad lekarski, podczas którego pacjent opisuje występujące objawy. Dodatkowo, specjalista może zlecić badania takie jak test z omeprazolem, bilimetria, gastroskopia, 24-godzinna pH-metria przełykowa.

Sposoby leczenia choroby refluksowej

Leczenie farmakologicze obejmuje stosowanie leków hamujących wydzielanie kwasu solnego w żołądku – inhibitory pompy protonowej (IPP) np. omeprazol, pantoprazol. Dodatkowo lekarz może zalecić leki prokinetyczne, zobojętniające kwas solny, osłaniające błonę śluzową żołądka oraz relaksujące dno żołądka. W najciężych przypadkach, opornych na leczenie farmakologiczne, stosowane jest leczenie operacyjne.

Czasami, wystarczy jedynie eliminacja czynników sprzyjających refluksowi. Przy chorobie refluksowej powinno unikać się używek takich jak alkohol, tytoń, mocna kawa, herbata, a także tłustych, ostrych, obfitych posiłków. U osób z nadwagą oraz otyłością zalecana jest redukcja masy ciała.

Powikłania nieleczonego refluksu

Często choroba refluksowa jest bagatelizowana przez pacjentów, zgaga po posiłku, czasami ból i zarzucanie treści pokarmowej do przełyku w trakcie łagodnego przebiegu choroby nie wydaje się specjalnie groźne. Jest jednak inaczej, wskutek zarzucania kwaśnej treści pokarmowej do przełyku uszkadzana jest jego błona śluzowa – niedostosowana do kwaśnego środowiska jakie panuje w żołądku. W długotrwałym przebiegu zostaje ona przebudowana – zwiększa się ilość komórek walcowatych, charakterystycznych dla żołądka. Tworzą się nadżerki, stan zapalny, może dojść do zwężenia przełyku. U około 10% chorych występuje tzw. Przełyk Barretta, który jest stanem przedrakowym, wymagającym ciągłej kontrolo endoskopowej z badaniem histopatologicznym. W 0,5% przypadków rocznie zmiany te przekształcają się w raka przełyku.

Choroba refluksowa przełyku - zalecenia żywieniowe dla pacjentów

Zalecana jest dieta z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie żołądkowe oraz z ograniczeniem pokarmów osłabiających napięcie dolnego zwieracza przełyku. Posiłki powinny być spożywane 5-6 razy dziennie, o stałych porach, niewielkie objętościowo, a ostatni posiłek spożyć 3-4 godziny przed snem. Produkty, których należy unikać to: czekolada, słodycze, alkohol (upośledza motorykę przełyku), kawa, kakao, napoje gazowane, owoce cytrusowe i suszone, sok pomidorowy, potrawy tłuste, kwaśne i ostre, cebula, rzodkiewki, czosnek, grzyby, orzechy, ostra papryka, posiłki tłuste, mięsa smażone, placki ziemniaczane, chrzan, musztarda, pieprz.

Produkty zalecane to między innymi: mleko, jogurty, kawa zbożowa, soki mleczno-owocowe, wody mineralne niegazowane, pieczywo pszenne, czerstwe, biszkopty, masło, twarogi, jaja gotowane na miękko, mięso gotowane lub duszone, wędliny i pasztety z drobiu i cielęciny, łagodne sery, zupy mleczne i owocowe, zaprawiane masłem sosy łagodne, makarony, ryż, oleje roślinne, kisiele, budynie i inne desery mało słodzone, banany, jagody, jeżyny, winogrona, jabłka pieczone.

Refluks - 10 domowych sposobów na łagodzenie dolegliwości

1. Spożywaj od 4 do 6 niewielkich objętościowo posiłków, o stałych porach.
2. Nie popijaj posiłków dużą ilością płynów, ponieważ zwiększa to objętość żołądka.
3. Spożywaj posiłki w spokojnej atmosferze i bez pośpiechu – dzięki temu unikniesz połykania dużych ilości powietrza i zmniejszysz ryzyko wystąpienia refluksu.
4. Przez co najmniej 2 godziny po posiłku unikaj pozycji leżącej, nie wykonuj skłonów ani ćwiczeń fizycznych.
5. Unikaj spożywania potraw gorących i zimnych.
6. Ostatni posiłek spożywaj najpóźniej 2-3 godziny przed snem i w tym czasie nie podjadaj nawet niewielkich przekąsek.
7. Wybieraj produkty i potrawy o miękkiej konsystencji, co ograniczy konieczność gryzienia i żucia oraz w mniejszym stopniu pobudzi wydzielanie soku żołądkowego.
8. Unikaj spożywania kwaśnych soków owocowych, ostrych przypraw, tłustych potraw i produktów, alkoholu, mocnej kawy i herbaty, wyrobów czekoladowych.
9. W przypadku trudności z połykaniem zmień konsystencję posiłków na papkowatą.
10. Jeśli wystąpi zgaga, można ją złagodzić przez spożycie mleka, które neutralizuje kwaśną treść w przełyku bądź wody niegazowanej oczyszczającej przełyk z zalegającej kwaśnej zawartości. Pomocne może być również zjedzenie kilku migdałów lub kleiku z siemienia lnianego.

Refluks jest jedną z chorób przewodu pokarmowego, w przebiegu której dochodzi do cofania się treści żołądkowej do przełyku. Schorzenie to może mieć wiele przyczyn, wśród których wymienia się obniżone ciśnienie dolnego zwieracza przełyku. Objawy refluksu żołądkowo-przełykowego to zgaga, uczucie palenia za mostkiem, odbijanie czy ulewanie treści z żołądka. Najczęściej stosowane leki na refluks to leki ograniczające wydzielanie kwasu żołądkowego oraz leki zobojętniające kwas solny.

Przypisy

1. Szczeklik A. Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. Medycyna Praktyczna, 2022.
2. Ciborowska H. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2016.
3. Maret-Ouda, John, Sheraz R. Markar, and Jesper Lagergren. "Gastroesophageal reflux disease: a review." Jama 324.24 (2020): 2536-2547.