Dieta cukrzycowa - na czym polega? Co można, a czego nie można jeść przy cukrzycy?

Dla kogo jest dieta cukrzycowa?

Dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów, znana też jako dieta cukrzycowa, przeznaczona jest dla pacjentów z różnymi rodzajami cukrzycy (typu 1, typu 2, cukrzyca ciążowa) lub nieprawidłową tolerancją glukozy. Dieta o niskim indeksie glikemicznym stosowana jest także w przypadku insulinooporności. Jest popularna wśród osób odchudzających się, ponieważ nie powoduje dużych wahań w stężeniu glukozy we krwi, a co za tym idzie - napadów głodu.

Ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 jest najwyższe o osób z nadmierną masą ciała. Warto zastosować dietę redukcyjną o niskim indeksie glikemicznym zanim wystąpią objawy cukrzycy.

Dieta w cukrzycy typu 2 i typu 1 - podstawowe zasady

Na czym polega dieta cukrzycowa? Dieta dla cukrzyka powinna składać się w przeważającej ilości z produktów o niskim indeksie glikemicznym (IG<55). Ograniczeniu podlegają węglowodany proste znajdujące się w cukrze, miodzie, słodkich owocach, słodyczach, jasnym pieczywie oraz niektórych produktach mlecznych. Dieta w cukrzycy powinna być ułożona indywidualnie, uwzględniając stan ogólny pacjenta, rodzaj przyjmowanych leków przeciwcukrzycowych oraz aktualne wyniki badań. U większości osób zaleca się spożywanie posiłków co 3-4 godziny. Śniadanie powinno się jeść najpóźniej po 1,5 godziny po obudzeniu, natomiast kolację – na 2-3 godziny przed pójściem spać. W zależności od leków i stanu pacjenta dietetyk może zalecić spożywanie od 3 do 5 posiłków dziennie. Warto pamiętać o wypijaniu odpowiedniej ilości wody - 1,5-2 litry.

Do głównych produktów przeciwwskazanych w cukrzycy zaliczymy:

• produkty oparte na mące pszennej, błyskawiczne płatki śniadaniowe, pieczywo z dodatkiem miodu, rozgotowany ryż i makaron
• rozgotowana marchew, buraki
• frytki, ziemniaki puree
• banany, arbuz, winogrona
• owoce z puszki, suszone i słodkie owoce
• tłusty nabiał, słodzone jogurty i serki
• masło, twarde margaryny
• smalec, słonina 
• tłuste mięso, podroby
• słodycze
• miód, cukier 
• alkohol
• soki i napoje owocowe, słodzone napoje gazowane
• produkty typu fast food 

Alkohol bardzo niekorzystnie działa u pacjentów z cukrzycą. Hamuje uwalnianie glukozy z wątroby i może sprzyjać rozwojowi niedocukrzenia. Należy ograniczać spożycie soli (maksymalnie 5g/ dobę), cholesterolu, produktów wysokoprzetworzonych i smażonych.

Czym są wymienniki węglowodanowe (WW)?

Wymiennik węglowodanowy (WW) jest to porcja produktu wyrażona w gramach, która dostarcza 10 gramów węglowodanów przyswajalnych, czyli ilości węglowodanów z pominięciem błonnika pokarmowego. Obliczanie wymienników węglowodanowych jest istotne w szczególności u pacjentów leczonych insuliną, aby mogli dostosować dawkę do zawartości węglowodanów w spożytym posiłku.

Czym są wymienniki białkowo-tłuszczowe (WBT)?

Wymienniki białkowo tłuszczowe (WBT) to porcja produktu wyrażona w gramach, która dostarcza 100 kcal z białek i/lub tłuszczów. Znajomość tego parametru jest istotna dla osób na pompie insulinowej. Białka i tłuszcze (co prawda w mniejszym stopniu niż węglowodany) mogą podnieść poziom cukru we krwi. Wyliczanie WBT jest potrzebne do ustawienia tzw. "bolusa przedłużonego". Przelicznik ilości insuliny na 1 wymiennik białkowo-tłuszczowy ustala lekarz. Przykładowo, jeśli 100g produktu zawiera 10g białka i 4 gramy tłuszczu, to wiedząc, że 1g białka ma 4 kcal, a 1g tłuszczu ma 9 kcal, porcja dostarcza 10x4+1x9 = 49 kcal z białek i tłuszczów, czyli 0,49 WBT.

Węglowodany w diecie diabetyka - indeks glikemiczny i ładunek glikemiczny

Indeks glikemiczny określa procentowo szybkość zwiększania się stężenia glukozy we krwi po spożyciu produktów w porównaniu do glukozy. Im niższy IG, tym mniejszy wzrost glikemii poposiłkowej. Produkty dzieli się na:

• Niski indeks glikemiczny <55 
• Średni indeks glikemiczny 55-70 
• Wysoki indeks glikemiczny >70 

W diecie osób z cukrzycą dominującą jej część powinny stanowić produkty o niskim indeksie glikemicznym.

Ładunek glikemiczny to wskaźnik, który pomaga dokładniej od indeksu glikemicznego przewidzieć wzrost poziomu cukru we krwi po spożyciu danego produktu. Aby wyliczyć ładunek glikemiczny należy znać wagę produktu, zawartość węglowodanów oraz jego IG.

ŁG = (IG produktu x ilość węglowodanów w porcji produktu)/100

Przykładowo chcemy zjeść 100 gramów arbuza, ale wiemy, że ma on wysoki indeks glikemiczny i nie powinien być spożywany przez cukrzyków. Czy poziom glukozy faktycznie tak szybko wzrośnie? Sprawdźmy. 100g arbuza zawiera 8,4g węglowodanów prostych, a jego IG wynosi 75. ŁG porcji arbuza wynosi (75x8,4)/100 = 6,3. Do wartości 10 posiłek klasyfikuje się jako o niskim ładunku glikemicznym. Po zjedzeniu tak małej porcji arbuza nie dojdzie do niebezpiecznie wysokiego, gwałtownego wzrostu poziomu glukozy we krwi. Jeżeli natomiast zjedlibyśmy 400 gramów arbuza, to ładunek glikemiczny wyniósł by 25,2 - to już zbyt wysoko dla cukrzyka.

• niski ładunek glikemiczny posiłku 10 lub mniej 
• średni ładunek glikemiczny posiłku 11-19 
• wysoki ładunek glikemiczny posiłku 20 lub więcej 
• niski ładunek glikemiczny dobowy 80 lub mniej 
• średni ładunek glikemiczny dobowy 81-119 
• wysoki ładunek glikemiczny dobowy 120 lub więcej 

Dieta cukrzycowa – produkty zalecane i przeciwwskazane

Plan żywieniowy przy cukrzycy - dlaczego jest tak istotny?

Nieodłącznym elementem leczenia cukrzycy jest poprawnie zbilansowana dieta cukrzycowa i regularna aktywność fizyczna. Ograniczenie spożycia węglowodanów łatwo przyswajalnych oraz nasyconych kwasów tłuszczowych, z zachowaniem restrykcji kalorycznej, opóźnia wystąpienie powikłań cukrzycy, zapobiega otyłości, a u osób z nadwagą ułatwia unormowanie masy ciała, a także poprawia wrażliwość tkanek na insulinę.

Dieta cukrzycowa – przykładowy jadłospis

Osoby chorujące na cukrzycę powinny udać się do dietetyka w celu opracowania indywidualnego jadłospisu. U chorych na cukrzycę typu 2 i typu 1, w zależności od rodzaju przyjmowanych leków (metformina, insulina długo/ krótko działająca) mogą być różne zalecenia co do ilości posiłków - od 3 do 5. W przypadku cukrzycy dieta jest niezbędna do zapobiegania poważnym powikłaniom takim jak uszkodzenie nerek, utrata wzroku czy stopa cukrzycowa. Jadłospis i przepisy odpowiednie do diety cukrzyka dostępne są dla zarejestrowanych użytkowników na stronie Narodowego Funduszu Zdrowia. W celu skorzystania z diety dla diabetyka wejdź na stronę https://diety.nfz.gov.pl/plany-zywieniowe

Przypisy

1. Ciborowska H., Ciborowski A. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021. 
2. Dąbrowski, M. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2024, czyli ochrona sercowo-naczyniowo-nerkowa z metaboliką w tle. Lekarz POZ, 10(1), 1-11 
3. Yang, X., Zhou, J., Shao, H., Huang, B., Kang, X., Wu, R., ... & Liu, D. (2023). Effect of an intermittent calorie-restricted diet on type 2 diabetes remission: a randomized controlled trial. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 108(6), 1415-1424.