Czym jest osteoporoza – przyczyny, przebieg, czynniki ryzyka, profilaktyka. Osteoporoza – objawy i rozpoznanie. Jak zapobiegać osteoporozie?

Czym jest osteoporoza i jak jej zapobiegać? Czy zwykły upadek faktycznie może doprowadzić do złamania u pacjenta z osteoporozą?

Osteoporoza jest chorobą szkieletu, która doprowadza do stopniowej utraty masy kostnej oraz do zmniejszenia gęstości kości, a tym samym - do zwiększenia podatności kości na uszkodzenia mechaniczne oraz złamania osteoporotyczne. Osteoporoza kojarzona jest przede wszystkim z przypadłością osób starszych - i słusznie, choć to wcale nie oznacza, że nie może wystąpić u pacjentów w wieku średnim czy nawet w wieku dojrzewania (na przykład jako skutek innych chorób). Na czym dokładnie polega mechanizm rozwoju osteoporozy? Kto jest na nią najbardziej narażony i jak wygląda leczenie? Czy można - a jeśli tak, to w jaki sposób - zapobiec osteoporozie w podeszłym wieku i zachować dobrą sprawność układu ruchu? Poznaj najważniejsze informacje o omawianym stanie chorobowym i sprawdź, w jaki sposób się przed nim chronić!

Osteoporoza – przyczyny i czynniki ryzyka

Aby zrozumieć przyczyny i mechanizm powstawania osteoporozy, warto wiedzieć, że wyróżnia się dwa rodzaje tego schorzenia:

• pierwszy z nich to osteoporoza pierwotna, stanowiąca 80% wszystkich przypadków osteoporozy. Jest ona wynikiem starzenia się układu kostnego na skutek upływu czasu. Proces ten postępuje u kobiet po 40, a u mężczyzn - po 45 roku życia. Dochodzi wówczas do sprzężenia kilku czynników, sprzyjających ubytkowi masy kostnej - a w tym do zmniejszenia stężenia hormonów płciowych (estrogenów u kobiet i androgenów u mężczyzn) oraz do znacznego zwiększenia ryzyka niedoboru witaminy D oraz wapnia (kluczowych składników w zakresie utrzymania zdrowia kości);
• drugi typ to osteoporoza wtórna, która - jak sama nazwa wskazuje - jest następstwem konkretnego czynnika. Wśród nich wyróżnia się przede wszystkim choroby prowadzące do „zrzeszotnienia kości” (to dawna nazwa osteoporozy) - są to między innymi reumatoidalne zapalenie stawów i inne choroby reumatologiczne (obejmujące tkankę łączną), choroby przewodu pokarmowego, w których występują zaburzenia wchłaniania (a tym samym - niedobory składników odżywczych), cukrzyca, nadczynność tarczycy i nadczynność przytarczyc, przedwczesna menopauza, nowotwory, choroby wątroby i inne. Oprócz tego na wystąpienie osteoporozy wtórnej może wpłynąć przyjmowanie niektórych leków - takich jak heparyna, leki przeciwpadaczkowe czy kortykosteroidy. Częstość występowania osteoporozy wtórnej jest niższa, niż pierwotnej - to około 20% przypadków.

W bardzo rzadkich przypadkach rozpoznaje się idiopatyczną postać osteoporozy u młodych osób, o nieznanym podłożu.

Istnieją pewne czynniki ryzyka, które mogą wpłynąć na zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia osteoporozy u konkretnej osoby. Niektóre z nich - takie jak płeć żeńska, wiek powyżej 40-45 roku życia czy obciążenia genetyczne - nie są modyfikowalne, natomiast inne z całą pewnością mogą zostać zmienione w celu profilaktyki osteoporozy. Należą do nich między innymi zła dieta (a zwłaszcza dieta uboga w białko, witaminę D oraz wapń), niedostateczna ekspozycja na słońce (skutkująca niedoborami witaminy D), niska aktywność fizyczna, praca siedząca, palenie papierosów i nadużywanie alkoholu.

Osteoporoza – objawy osteoporozy

Niestety, osteoporoza w początkowej fazie rozwoju nie daje żadnych objawów - właśnie dlatego bywa czasem nazywana „cichą epidemią”. O fakcie jej posiadania pacjent dowiaduje się najczęściej, gdy dojdzie u niego do złamania osteoporotycznego - a więc złamania pod niewielkim naciskiem (który nie doprowadziłby do uszkodzenia zdrowej kości) - na przykład po upadku z własnej wysokości, oparcia się na ręce, lekkiego uderzenia. Niemniej, istnieje kilka symptomów, które mogą wskazywać na rozwój osteoporozy - warto przyjrzeć się im jeszcze przed złamaniem, by przeprowadzić diagnostykę oraz wdrożyć właściwe leczenie. Wśród nich wyróżnia się m.in.:

• ból kości długich (w tym kości udowej, ramiennej, piszczelowej czy łokciowej) pod wpływem nawet niewielkiego obciążenia (opierania się na ręce, wstawania z pozycji siedzącej czy leżącej);
• przewlekły ból kręgosłupa oraz zmiany w jego krzywiźnie - pogłębienie się kifozy piersiowej i wystąpienie tak zwanego „garbu starczego”. Dzieje się tak na skutek złamań osteoporotycznych kręgów, które co prawda nie są uchwytne w momencie samego urazu, ale doprowadzają do obniżenia wzrostu i wspomnianych zmian w postawie;
• złe samopoczucie, zaburzenia psychiczne, depresję - będące często następstwem odczuwania przewlekłego bólu, a także świadomości spadku sprawności i uzależnienia się od pomocy innych osób.

Warto tutaj dodać, że u chorych na osteoporozę najczęściej obserwuje się złamania kilku konkretnych kości - w tym szyjki kości udowej, a także kości promieniowej.

Rozpoznanie osteoporozy - diagnostyka

Na rozpoznanie osteoporozy składa się szereg elementów oraz konkretnych badań. Są to między innymi:

• szczegółowy wywiad lekarski, obejmujący zarówno historię chorób pacjenta lub pacjentki, jak i przyjmowane przez nią leki, informacje o przebytych urazach, odczuwanych objawach i inne;
• ocena ryzyka wystąpienia złamania osteoporotycznego przy pomocy kalkulatora FRAX - jest to algorytm wspierający diagnozę, bazujący na szczegółowych danych o pacjencie - w tym na jego wieku, chorobach towarzyszących, wadze, przebytych złamaniach i innych informacjach;
• DEXA (dual energy X-ray absorptiometry), czyli badanie densytometryczne kości metodą DEXA. Jest to specyficzne badanie wykorzystujące podwójną wiązkę promieni rentgenowskich, pozwalające z dość dużą dokładnością ocenić gęstość mineralną kości;
• badania RTG (badania radiologiczne), czyli „zwykłe” prześwietlenie, wykonywane najczęściej jako element diagnostyki w przypadku już istniejącego złamania lub w diagnostyce zachowawczej, jako metoda pomocnicza;
• pomocniczo - tomografia komputerowa i/lub rezonans magnetyczny;
• badania laboratoryjne z krwi (w tym morfologia krwi obwodowej z rozmazem, badanie parametrów nerkowych i wątrobowych, a także badania poziomu wapnia, fosforu czy witaminy D oraz badania specyficznych wskaźników i markerów odnoszących się do stanu kośćca).

Osteoporoza – leczenie osteoporozy i profilaktyka

Istnieje kilka metod leczenia osteoporozy, które - wprowadzone i praktykowane synergicznie - mogą skutecznie zapobiegać złamaniom kości wywołanym niewielkim upadkiem czy innym, małym urazem. Wśród nich wyróżnia się:

• eliminację (lub przynajmniej unikanie - w miarę możliwości) czynników ryzyka wystąpienia osteoporozy. Do tego postępowania zalicza się między innymi modyfikację diety i wdrożenie suplementacji w taki sposób, by wyrównać niedobór witaminy D oraz wapnia czy fosforu. Oprócz tego pacjent chorujący na osteoporozę powinien zaprzestać palenia papierosów oraz picia alkoholu, a także częściej podejmować umiarkowaną aktywność fizyczną;
• farmakoterapię, mającą na celu zmniejszenie ryzyka złamań kości. W leczeniu osteoporozy stosuje się wiele różnych substancji czynnych, takich jak bisfosfoniany, teryparatyd, ranelinian strontu, kalcytoninę czy HTZ (hormonalną terapię zastępczą - zwłaszcza u kobiet, u których rozwinęła się osteoporoza menopauzalna). Warto tu dodać, że dobór leków oraz kontrola efektów terapii powinna być prowadzona pod ścisłą kontrolą lekarza, który będzie w stanie wdrożyć ewentualne modyfikacje w leczeniu oraz w przyjmowanych dawkach;
• prewencję upadków i urazów - a w tym ćwiczenia wzmacniające mięśnie, weryfikację korekcji wzroku, unikanie podejmowania ryzykownych zachowań i inne.

Całkowite wyleczenie osteoporozy niestety nie jest możliwe, natomiast przy doborze właściwej terapii i dobrej współpracy pacjenta z lekarzem, istnieje wysoka szansa na zapobieżenie złamaniom i na zachowanie sprawności do naprawdę sędziwego wieku. Na profilaktykę osteoporozy składają się natomiast działania mające na celu unikanie wszystkich czynników ryzyka (oczywiście możliwych do zmodyfikowania), opisanych powyżej.

Źródła:

1. P. Głuszko, W. Tłustochowicz, G. Goncerz, Osteoporoza [w:] Interna - Mały Podręcznik Medycyny Praktycznejonline, aktualizacja hasła: 15.07.2024
2. Lek. Z. Guła, dr med. M. Korkosz, Osteoporoza [w:] Medycyna Praktyczna, 20.03.2017
3. Lek. A. Sebastian, Aktualne wytyczne dotyczące osteoporozy [w:] edukacja.przegladreumatologiczny.pl, dostęp: 14.10.2024
4. J. Compston, tłum. dr n. med. I. Jarzębska, Osteoporoza [w:] Medycyna po Dyplomie 07/2009
5. P. Głuszko, Osteoporoza [w:] podyplomie.pl, dostęp: 14.10.2024
6. J. Tkaczuk-Włach, M. Sobstyl, G. Jakiel, Osteoporoza - obraz kliniczny, czynniki ryzyka i diagnostyka [w:] Przegląd Menopauzalny 2/2010
7. Z. Guła, M. Korkosz, Osteoporoza u osób w wieku podeszłym - ryzyka złamań i skuteczność przeciwzłamaniowa leków [w:] Medycyna Wieku Podeszłego 2011, tom 1, nr 1
8. R. Krysiak, Osteoporoza jako problem społeczny - patogeneza, objawy, czynniki ryzyka i leczenie [w:] forumginekologii.pl, dostęp: 14.10.2024
9. E. Sewerynek, M. Stuss, Obowiązujące wskazania do prewencji i leczenia osteoporozy pomenopauzalnej - choroby miliona złamań [w:] Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016, tom 1, nr 2
10. P. Głuszko, E. Sewerynek, W. Misiorowski, J. Konstantynowicz, E. Macinkowska-Suchowierska, T. Blicharski, M. Jabłoński i inni, Zalecenia postępowania diagnostycznego i leczniczego w osteoporozie w Polsce. Aktualizacja 2022 [w:] Endokrynologia Polska 2023; 74 (1)