Arytmia serca - przyczyny, objawy i leczenie arytmii

Czym są zaburzenia rytmu serca?

Zaburzenia rytmu serca to obszerne pojęcie obejmujące wiele różnych nieprawidłowości. Czym jest arytmia? Arytmia serca to zaburzenie, w którym serce pracuje zbyt szybko, zbyt wolno lub nierówno. Występowanie arytmii nie zawsze świadczy o chorobie. Prawidłowo pracujący mięsień sercowy kurczy się w sposób zsynchronizowany i automoniczny. Odpowiada za to układ bodźcoprzewodzący. Jego komórki generują impulsy elektryczne, które pobudzają konkretne części serca do pracy. Prawidłowy rytm serca opisywany jest jako rytm zatokowy. Impuls elektryczny generowany przez komórki z węzła zatokowo-przedsionkowego rozprowadzany jest na kolejne struktury: mięśnie przedsionków, pęczki międzywęzłowe, węzeł przedsionkowo-komorowy, pęczek Hisa, włókna Purkinjego, kończąc depolaryzacją mięśni komór serca. Prawidłowo najpierw kurczą się przedsionki, a następnie komory. Układ krążenia funkcjonuje tak, że jego praca jest praktycznie nieodczuwalna - nie skupiamy uwagi na każdym skurczu serca. W przypadku nieprawidłowej akcji serca od razu czujemy różnicę. W zależności od nieprawidłowości pojawić się mogą objawy takie jak uczucie mocnego bicia serca, kołatania, "podskakiwania" serca do żołądka czy gardła, ból w klatce piersiowej, zawroty głowy, duszność, kaszel, problemy z przełykaniem, niepokój, a nawet utrata przytomności. Jeżeli zauważymy u siebie któreś z tych niepokojących objawów należy zgłosić się na diagnostykę do kardiologa.

Przy prawidłowej pracy serca ilość skurczów na minutę (w spoczynku) powinna mieścić się w przedziale 60-100. Gdy serce bije z częstotliwością mniejszą jak 60 uderzeń na minutę mówi się o bradykardii (zwolnienie pracy serca), a ponad 100 uderzeń na minutę - o tachykardii (przyspieszone bicie serca).

Arytmia serca – przyczyny

Przyczyny zaburzeń pracy serca mogą być różne, w zależności od rodzaju nieprawidłowości. Arytmia może występować przejściowo lub przewlekle. Możliwe przyczyny wystąpienia arytmii serca to:

• zaburzenia elektrolitowe
• używki
• zakażenia
• silne emocje
• wady budowy anatomicznej serca
• choroba niedokrwienna serca
• niewydolność serca
• zawał serca
• kariomiopatie
• choroby układowe np. sarkoidoza
• choroby układu nerwowego
• choroby jamy brzusznej
• zaburzenia hormonalne np. nadczynność tarczycy
• zaburzenia metaboliczne
• mocznica
• skutek uboczny niektórych leków
• wrodzony zespół długiego QT
• zespół Brugadów
• katecholoaminozależny wielokształtny VT

Rodzaje arytmii serca

Arytmie nadkomorowe powstają poza węzłem zatokowym, a dokładnie w przedsionku serca, w żyłach uchodzących do przedsionków lub w łączu przedsionkowo-komorowym. Ten rodzaj arytmii jest częsty u osób zdrowych, ale może także występować we wszystkich chorobach serca. Liczba powstających dodatkowych pobudzeń wzrasta wraz z wiekiem, co oznacza, że u osób starszych jest bardziej nasilona. Często arytmia nadkomorowa nie powoduje zauważalnych objawów podmiotowych. U części osób odczuwalne jest nierówne bicie serca, kołatania, przerwy w pracy serca.

Arytmie komorowe powstają poniżej rozwidlenia pęczka Hisa. Są dość powszechne. Częstość ich występowania wzrasta wraz z wiekiem oraz uszkodzeniem serca. Może być powodowana przez czynniki pochodzenia sercowego lub pozasercowego. Szczególnie często pojawiają się u chorych z chorobą niedokrwienną serca, głównie po przebytym zawale serca. Wśród przyczyn pozasercowych wymienić można m.in. choroby jamy brzusznej, układu nerwowego, układowe (sarkoidoza, zapalenie wielomięśniowe), zaburzenia elektrolitowe, zaburzenia metaboliczne, hormonalne, niektóre przyjmowane leki. Często przebiegają bezobjawowo, ale mogą także mieć postać poważnych zaburzeń jak np. częstoskurcz komorowy.

Objawy arytmii

Objawy arytmii serca zależą od stopnia zaawansowania oraz przyczyny arytmii. Czasami pacjenci nie odczuwają żadnych objawów podmiotowych. Wśród potencjalnych objawów wymienić można:

• szybkie, nierówne bicie serca
• kołatania serca
• nieregularne bicie serca
• przerwy w pracy serca
• kłucie w okolicy przedsercowej
• duszność
• ból w klatce piersiowe
• zmęczenie
• zmniejszenie tolerancji wysiłku
• zawroty głowy

Diagnostyka niemiarowej pracy serca

Jak rozpoznać arytmię serca? Podstawowym badaniem wykorzystywanym w wykrywaniu zaburzeń rytmu pracy serca jest elektrokardiogram (EKG). Jest to graficzny zapis czynności elektrycznej serca w czasie rzeczywistym. Taki zapis jest dość krótki, pojedynczy. W niektórych przypadkach lekarz może zasugerować konieczność wykonania EKG Holtera - pacjent jest podpięty do urządzenia przez 24 godziny, co umożliwia wychwycenie zaburzeń rytmu serca występujących okresowo.

Leczenie arytmii

Dobór skutecznego leczenia arytmii serca zależy od przyczyny i stopnia nasilenia nieprawidłowości. Może obejmować zmiany w stylu życia, leczenie farmakologiczne, zabiegowe lub operacyjne. Jeśli arytmia spowodowana jest przez czynniki odwracalne takie jak np. zaburzenia elektrolitowe, metaboliczne czy hormonalne, podstawą będzie ich wyrównanie. W leczeniu farmakologicznym arytmii stosowane są leki przeciwarytmiczne oraz beta-blokery.

W niektórych przypadkach konieczna jest kardiowersja elektryczna. Ta procedura medyczna stosowana jest w celu przywrócenia regularnego rytmu serca u osób z nieprawidłowym rytmem, takim jak migotanie przedsionków czy trzepotanie przedsionków. Zabieg polega na zastosowaniu kontrolowanego impulsu elektrycznego bezpośrednio do komórek w sercu, które są źródłem nieprawidłowych sygnałów elektrycznych.

Kolejnym stosowanym zabiegiem jest ablacja. To małoinwazyjny zabieg, który ma na celu, podobnie jest kardiowersja, zniszczenie komórek w sercu będących źródłem nieprawidłowych sygnałów elektrycznych, które powodują niemiarowe bicie serca. Zabieg polega na przezskórnym wprowadzeniu elektrody ablacyjnej do serca (naczyniami żylnymi), a następnie uszkodzeniu nieprawidłowych komórek przez prąd o określonej częstotliwości lub zamrażanie.

Jeżeli u pacjenta występują groźne dla życia zaburzenia takie jak np. migotanie komór, częstoskurcz komorowy konieczne może być wszczepienie kardiowertera-defibrylatora (ICD). Jest to niewielkie urządzenie elektroniczne, które przypomina rozrusznik serca. Jego zadaniem jest rozpoznawanie groźnych dla życia arytmii i wykonanie odpowiedniej interwencji elektrycznej (kardiowersja, defibrylacja, stymulacja antyarytmiczna) w celu ich przerwania. ICD zapobiega nagłej śmierci i zwiększa szanse przeżycia pacjentów zagrożonych wystąpieniem ciężkich częstoskurczów komorowych czy migotania komór.

Arytmia - powikłania

Nieleczona arytmia serca może prowadzić do poważnych powikłań m.in. zawału serca, zatrzymania akcji serca, niewydolność serca, udar, upośledzenie funkcji narządów i inne przewlekłe problemy ze zdrowiem.

Czy profilaktyka arytmii jest możliwa?

Istnieją różne rodzaje zaburzeń rytmu serca. Część z nich wywoływana jest przez czynniki anatomiczne, na które nie mamy wpływu. Jeśli jednak przyczyną arytmii serca są czynniki przejściowe, to jak najbardziej poprzez odpowiednie postępowanie można zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia:

• prawidłowe leczenie chorób przewlekłych jak np. choroba wieńcowa serca, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, niewydolność nerek, choroby tarczycy
• profilaktyka choroby wieńcowej serca
• dbanie o odpowiednie nawodnienie
• regularne sprawdzanie stężenia elektrolitów (przy chorobach, w których częste są ich zaburzenia np. niewydolność nerek)
• unikanie używek takich jak alkohol, papierosy, substancje psychoaktywne
• ograniczenie stresu i/lub nauka radzenia sobie z nim
• utrzymywanie prawidłowej masy ciała
• zbilansowana dieta

Jedną z częstszych przyczyn arytmii komorowych jest choroba niedokrwienna serca (ChNS). Jest to jedna z chorób cywilizacyjnych, której możemy zapobiegać. W 98% przypadków powodowana jest przez miażdżycę tętnic wieńcowych. Wśród czynników ryzyka ChNS, na które mamy wpływ, wymienić można takie jak: otyłość, palenie tytoniu, insulinooporność, cukrzyca, zespół metaboliczny, niska aktywność fizyczna, nadużywanie alkoholu, zbyt wysokie stężenie cholesterolu LDL, nieprawidłowa dieta. Profilaktyka chorób układu krążenia, w tym choroby niedokrwiennej serca obejmuje:

• utrzymywanie prawidłowej masy ciała (wskaźnik BMI poniżej 25kg/m2)
• 30-60 min aktywności fizycznej o umiarkowanym nasileniu przez większość dni w tygodniu
• dieta bogatą w produkty pełnoziarniste, warzywa i owoce
• spożywanie minimum 2g kwasów tłuszczowych omega-3 dziennie
• zmniejszenie spożycia tłuszczów nasyconych poniżej 10%
• ograniczenie ilości wypijanego alkoholu do <100g tygodniowo
• zastąpienie części porcji mięsa tłustymi rybami morskimi (1-2 razy w tygodniu)
• znaczne ograniczenie spożycie mięsa czerwonego (wieprzowina, wołowina)
• stosowanie diety DASH (Dietary Approach to Stop Hypertension) lub diety śródziemnonorskiej
• niepalenie wyrobów tytoniowych

Przypisy

1. Gajewski P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.
2. Laflamme, D. Kardiologia. PZWL, 2023.
3. Papier, K., Knuppel, A., Syam, N., Jebb, S. A. & Key, T. J. (2023). Meat consumption and risk of ischemic heart disease: A systematic review and meta-analysis. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 63(3), 426-437.
4. Jimenez-Torres, J., Alcalá-Diaz, J. F., Torres-Peña, J. D., Gutierrez-Mariscal, F. M., Leon-Acuña, A., Gómez-Luna, P. & Lopez-Miranda, J. (2021). Mediterranean diet reduces atherosclerosis progression in coronary heart disease: an analysis of the CORDIOPREV randomized controlled trial. Stroke, 52(11), 3440-3449.