Żywienie medyczne / żywienie kliniczne

Stosowanie żywienia medycznego, a właściwie dawkowanie i rodzaj, powinno być dostosowane do potrzeb pacjenta, jego wagi, wieku, płci, stanu zdrowia i tego czy żywienie medyczne jest jedynym źródłem dostarczającym substancję odżywcze do organizmu. Część pacjentów jest w modelu mieszanym w którym zwykłe posiłki uzupełniane są preparatami odżywczymi wtedy zaleca się spożycie 1-3 butelek dziennie. Dodatkowo w takiej sytuacji można wzbogacać przygotowane posiłki preparatami odżywczymi. W przypadku kiedy pacjent spożywa tylko żywność medyczną zaleca się 5-7 butelek. Lekarz prowadzący zaleca choremu zastosowanie odpowiedniego rodzaju preparatu odżywczego, jak również ilości jaka jest potrzebna danemu pacjentowi. Lekarz również monitoruje wagę pacjenta i jego stan zdrowia, dlatego to on powinien zdecydować o wdrożeniu dodatkowej porcji preparatu odżywczego. Możliwa jest również konsultacja z dietetykiem, który może bardziej szczegółowo określić zapotrzebowanie naszego organizmu i wzbogacić dietę chorego. Preparaty są gotowe do spożycia, mają różne smaki, przed podaniem można schodzić je w lodówce, wtedy smakują najlepiej. Chory powinien spożywać je powoli, małymi łykami, przez co najmniej 30 minut. Po otwarciu można przechowywać je w lodówce, maksymalnie do 24 godzin. Preparaty odżywcze możemy dodawać do przygotowywanych potraw dla chorego w celu ich wzbogacenia w substancje odżywcze np. naleśniki na bazie napoju proteinowego czy kluski kładzione brzmią smakowicie. Żywienie medyczne jest coraz chętniej wybierane, gdyż jest łatwe w stosowaniu, przechowywaniu, nie wymaga od chorego lub jego opiekuna pracy w przygotowaniu.

Żywienie medyczne ma szerokie zastosowanie tam gdzie występuje pogorszenie stanu odżywienia, spowodowane brakiem apetytu lub zaburzeniami smaku, występują nudności lub wymioty, biegunka, pojawiają się problemy z przełykaniem, nie jesteśmy wstanie, aż tyle zjeść, aby zapewnić sobie bezpieczeństwo energetyczne lub mamy zespół złego wchłaniania.

Najczęściej te objawy występują w następujących schorzeniach:

• w okresie okołooperacyjnych i w czasie rekonwalescenci, gdyż proces gojenia ran  powoduje zwiększenie zapotrzebowania na białko pełnowartościowe, dodatkowo warto pamiętać, że pacjenci po operacji nie mają apetytu.
• w czasie długiej hospitalizacji, po ciężkiej chorobie, pacjenci tracą na wadzę, dlatego warto ich wzmocnić dodatkową porcją preparatu medycznego bogatego w substancje odżywcze
• w czasie rehabilitacji w domu, kiedy pacjenci powinni odżywiać się prawidłowo, spożywać 5 posiłków dziennie i utrzymać odpowiedni stan nawodnienia, jeden z posiłków w celu wzmocnienia diety może być preparatem medycznym.
• w chorobach o podłożu neurologicznym : udar, choroba Parkinsona, Alzheimera i innych zespołach otępienia pacjenci często zapominają o posiłkach, mają trudności w połykaniu pokarmu o normalnej konsystencji lub nie chcą ich spożywać, dlatego łatwiej im podać preparat medyczny
• w chorobach nowotworowych, po operacji, podczas cykli chemio- i radioterapii, a także w okresie rekonwalescencji. Leczenie polega na niszczeniu komórek nowotworowych, różnymi metodami: zabiegiem chirurgicznym, radioterapią, chemioterapią, hormonoterapią, zabiegiem z zastosowaniem lasera. Prawidłowe odżywianie jest gwarancją lepszego rokowania zdrowotnego. Dieta w tym okresie powinna być spełniać, kilka ważnych funkcji: niedopuszczać do niedożywienia, uaktywniać odporność, poprawić przemianę materii oraz chronić narządy wewnętrzne narażone na uszkodzenia na skutek chemio- i radioterapii. Dobrze odżywiony organizm ma więcej siły, aby walczyć z chorobą. Dieta w chorobie nowotworowej dopierana jest zależnie od rodzaju nowotworu oraz narządów jakie ten nowotwór zajmuje i jak dalece jest zaawansowany. Wspólne są jednak niektóre zalecenia: tuż po zabiegu chirurgicznym zaleca się dietę pooperacyjną, czyli na początek płynną, następne płynną wzmocnioną, następnie powoli przechodzi się do diety lekkostrawnej, niskotłuszczowej. W przypadku wyniszczenia organizmu posiłki powinny być bogate w białko i bardziej energetyczne. Tutaj z pomocą przychodzi pacjentom żywność medyczna bogata w białko pełnowartościowe i dużą gęstość odżywczą.
• przy trudno gojących się ranach, szczególnie jeżeli u pacjenta występuje niedożywienie, gdyż w celu zapewnienia odpowiedniego środowiska procesu gojenia rany, potrzebne jest białko pełnowartościowe, witaminy i sole mineralne oraz odpowiedni stopień nawodnienia organizmu.

Podane wyżej schorzenia mogą dotyczyć każdej grupy wiekowej, czyli osób starszych, w średnim wieku, młodych jak i dzieci.

Dla każdej z grup wiekowych jak również schorzeń i potrzeb przygotowany jest odpowiedni rodzaj preparatu, który powinien zalecić nam lekarz lub dietetyk.

Odżywianie jest ważnym elementem budującym zdrowie naszego organizmu. Od tego co jemy zależy jaką mamy masę ciała i jak ono jest zbudowane (stosunek tkanki mięśniowej do tłuszczowej), jak działa nasz układ odpornościowy, czy procesy trawienia i wchłaniania składników odżywczych przebiegają prawidłowo. Jak wygląda nasza skóra, włosy i paznokcie oraz czy nasze samopoczucie jest dobre. W czasie choroby nasz organizm jeszcze bardziej potrzebuje wsparcia w postaci właściwej diety, dobranej tak, aby dostarczyć w małej objętości bogatego w substancje odżywcze pokarmu, łatwego do strawienia i przyswojenia. Chory, którego organizm jest osłabiony, nie powinien dodatkowo narażać się na pojawienia się niedoborów i osłabienie układu odpornościowego. Odżywianie staje się więc istotnym elementem terapii, który może zdecydować o powrocie do zdrowia i szybszej rekonwalescencji. Dieta, która ma zapewnić odpowiednie odżywienie w trakcie choroby, powinna być dopasowywana i tworzona indywidualnie. Przy dobieraniu diety uwzględnia się rodzaj choroby jaka dotknęła pacjenta, stanu odżywienia, jego wieku, płci, nietolerancji pokarmowych, jak również upodobań smakowych. Należy pamiętać o unikaniu używek i spożywaniu posiłków o dużej gęstości odżywczej. Zależnie od jednostki chorobowej dobierana jest konkretna dieta, jak również odpowiedni dobór preparatu medycznego.

Diety o zmienionej konsystencji to dieta papkowata (półpłynna) i dieta płynna.

Dieta papkowata ma zastosowanie przy chorobach jamy ustnej i przełyku tj. zapalenie jamy ustnej, zapalenie przełyku, rak przełyku, zwężenie przełyku, żylaki przełyku. Stosowana jest również w przypadku utrudnionego gryzienia i połykania, w niektórych chorobach przebiegających z gorączką, po niektórych zabiegach chirurgicznych oraz według wskazań lekarza prowadzącego.

Celem diety jest zapewnienie choremu wszystkich niezbędnych składników odżywczych jak również ich forma ich podania musi być tak przygotowany, aby nie drażnić mechanicznie, chemicznie, termicznie zmienionych chorobowo miejsc. Wartość odżywcza takiej diety jest zbliżona do diety lekkostrawnej, różnica polega na konsystencji, które są w formie rozdrobnionej. Najważniejszym składnikiem w tej diecie jest białko pochodzenia zwierzęcego, witamina C, witaminy z grupy B, oraz składników mineralnych.

Potrawy przyrządzane poprzez proces gotowania. W diecie papkowatej zastosowanie mają zupy przecierane, zupy krem, wzbogacane np. śmietaną, żółtkiem, masłem lub preparatem medycznym. Można też podawać zupy czyste, chociaż te mają zdecydowanie mniejszą wartość odżywczą. Warzywa i owoce zaleca się w postaci surowych soków oraz przetworzone w procesie gotowania lub pieczenia. Mięso gotowane mielone lub sporządzone z masy mielonej najlepiej podawać z sosami. 

Zawartość poszczególnych składników odżywczych w takiej diecie przedstawia się następująco:

- białko ogółem – 16% sumy dobowego zapotrzebowania energetycznego

- tłuszcze – 30% sumy dobowego zapotrzebowania energetycznego

- węglowodany – 54% sumy zapotrzebowania energetycznego

Przykład jadłospisu na dietę papkowatą:

Śniadanie:

• Zupa mleczna z kaszą manną
• Pieczywo pszenne rozmoczone w mleku
• Odżywczy napój owocowy wzbogacony preparatem medycznym

II śniadanie

• Herbata z mlekiem
• Jabłko pieczone

Obiad

• Zupa koperkowa z preparatem medycznym
• Puree ziemniaczane z masłem
• Puree z gotowanych buraków z masłem
• Rozdrobnione pulpety z indyka

Podwieczorek

• Koktajl z preparatem medycznym

Kolacja

• Kawa zbożowa z mlekiem
• Twarożek z jabłkiem pieczonym

Dieta płynna

Dieta płynna stosowana jest:

• u chorych u których występują wymioty, nudności i biegunka
• w innych przypadkach chorobowych według wskazań lekarza

Dieta ma na celu dostarczenie pacjentowi odpowiedniej ilości płynów, jeżeli jest już możliwe dostarcza również składniki odżywcze.

W skład diety wchodzą tylko płynny: woda przegotowana, woda mineralna niegazowana, napar z rumianku, herbata bez cukru.

Lekarz może choremu zalecić 5% kleik przecedzony przez sitko, ugotowany z kaszy jęczmiennej, ryżu lub płatków owsianych. Jeżeli nie ma przeciwskazań choremu można podawać chudy rosół z cielęciny lub drobiu. Dieta składająca się tylko z płynów nie może być długo stosowana, aby nie doprowadzić do niedożywienia pacjenta. Dietę składającą się z płynów można stosować 1-2 dni. W miarę poprawy stanu zdrowia chorego do kleików można podawać żółtko jajka, masło. Następnie wprowadza się stopniowo dietę wzmocnioną.

Dietę stopniowo rozszerza się, przechodząc z diety półpłynnej na dietę lekkostrawną.

Dieta płynna wzmocniona

Dieta płynna wzmocniona stosowana jest w chorobach jamy ustnej i przełyku, w chorobach przy braku przytomności pacjenta i w innych stanach chorobach według wskazań lekarza prowadzącego. Dieta ta ma na celu dostarczenie pacjentowi odpowiedniej ilości energii i składników pokarmowych oraz ochronne jamy ustnej i przewodu pokarmowego przed drażnieniem mechanicznym, chemicznym i termicznym pokarmów.

Charakterystyczną cechą diety jest konsystencja. Pożywienie musi być lekkostrawne, ubogie w błonnik pokarmowy, bez ostrych przypraw i używek, nie może powodować wzdęć, biegunek, a jednocześnie zaparć. Posiłki spożywane są w sposób naturalny. Gdy żywienie doustne jest niemożliwe, pożywienie podawane jest przez sondę. Posiłki muszą mieć odpowiednią wartość energetyczną i odżywczą, aby nie doprowadzić do niedoborów pokarmowych. Oczywiście zapotrzebowanie energetyczne i odżywcze powinno być dopierane indywidualnie dla każdego pacjenta, zależnie od wieku, płci i masy ciała.

Wszystkie posiłki mają konsystencję płynną, pokarmy po przygotowaniu są przecierane lub miksowane.

Do przygotowania takiej diety stosujemy np. kasze w postaci kleików, biszkopty, suchary, bułki (zmiękczone w mleku), ser biały homogenizowany, żółtka jaja, chude mięso, chude ryby, masło, śmietanka, oliwa z oliwek, warzywa i owoce gotowane.

Oczywiście wszystkie produkty powinny być przetworzone w wyniku procesu gotowania, a następnie miksowania.  

Dieta przez zagłębnik lub przetokę.

Dieta przez zagłębnik lub przetokę stosowana jest:

• w chorobach nieprzytomnych
• u chorych z zaburzeniami połykania na tle neurologicznym
• w urazach części czaski twarzy
• po oparzeniach jamy ustnej, przełyku i żołądka
• w innych chorobach według wskazań lekarza

Dieta do żywienia przez zagłębnik musi mieć odpowiednią konsystencję, aby nie wystąpiły trudności w jej podawaniu. Dieta ta ma zapewnić odpowiednią podaż energii i składników odżywczych. Powinna być dobrze tolerowana przez chorego; nie może dawać uczucia pełności, rozpierania w nadbrzuszu, bólu i wzdęcia brzucha, wywoływać nudności, wymioty, biegunkę lub zaparcia. Do żywienia przez zagłębnik można wykorzystać dietę płynna wzmocnioną.

Często stosuje się diety gotowe, wytwarzane przez firmy farmaceutyczne ponieważ mają zbilansowany skład, są wolne od wszelki zanieczyszczeń, pozbawione są składników, które mogą szkodzić choremu. Dodatkowo, łatwe są w przechowywaniu i planowaniu diety chorego. Mają płynną konsystencję, dlatego nie zatykają cewników. Zana jest ich wartość osmolarna, ściśle określona dla danego preparatu w granicach 250-400 mOsmol/l.

Diety przemysłowe mogą być bezlaktozowe, normokaloryczne, normobiałkowe, izoosmolarne, ubogo- lub bogatoresztkowe lub bezresztkowe, wzbogacone w tłuszcze MCT, kwasy tłuszczowe z rodziny n-3, glutaminę, argininę, witaminy, sole mineralne.

Obecnie w Polsce jest bardzo szeroki asortyment gotowych preparatów do żywienia przez zagłębnik lub przetokę.

Dobór preparatu dla danego pacjenta zależy od wielu czynników: choroby podstawowej, jej powikłań, chorób współistniejących, zapotrzebowania na energię, białko, stanu odżywienia, wydolności przewodu pokarmowego.