Rany i skaleczenia – jak dbać o rany i skaleczenia ?

Etapy gojenia się ran

Rana (łac. vulnus) jest przerwaniem ciągłości tkanek na skutek urazu. Uszkodzeniom tym często towarzyszą obrażenia tkanki mięśniowej, podskórnej tłuszczowej, naczyń krwionośnych, ścięgien, nerwów, kości. Proces gojenia się rany jest wieloetapowy, w którym dochodzi do odtworzenia ciągłości tkanki łącznej. Brzegi rany mogą ściśle do siebie przylegać ( w przypadku ran ciętych, kłutych) lub być oddalone od siebie (rana kąsana, postrzałowa, rąbana, szarpana). W pierwszym przypadku, proces gojenia rany następuje przez rychłozrost, natomiast w drugim - ubytek tkanek wypełniany jest przez ziarninę - nowo utworzoną tkankę łączną.

W tym procesie, ważną rolę odgrywa glikoproteina istoty podstawowej tkanki łącznej oraz fibronektyna. Odkładają się na włóknach skrzepu, przyciągają makrofagi i pobudzają migrację komórek śródbłonka oraz tworzenie się naczyń włosowatych. Pierwszym etapem jest tzw. faza utajenia. Trwa ona od 2 do 4 dni. W wyniku odkładania się włóknika na powierzchni uszkodzonej skóry powstaje strup, a następnie dochodzi do oczyszczania. Nabłonek tworzy się na powierzchni pod strupem. W tym etapie, rana jest nie odporna na rozciąganie. Kolejną fazą jest faza proliferacji fibroblastów - regeneracji, trwająca od 10 do 15 dni. Dochodzi do rozrostu naczyń włosowatych i powstawania ziarniny. Organizm uzupełnia utratę tankową, łącząc włókna kolagenowe za pomocą fibroblastów. Rana zaczyna się kurczyć, a jej brzegi zbliżają się do siebie. Wraz z czasem, stopniowo zwiększa się wytrzymałość rany na rozciąganie. Ostatnim etapem jest faza kształtowania. Wytwarza się kolagen, wrastają naczynia krwionośne. W miarę wytwarzania kolagenu, zmniejsza się liczba komórek i naczyń, a ziarnina przekształca się w bliznę. Pojawiają się w niej miofibroblasty - komórki obkurczające. Proces kształtowania i przebudowy blizny jest długotrwały, a miejsce to może być wrażliwe nawet przez 2 lata, do momentu aż skóra odzyska swoją równowagę.

Rodzaje ran i skaleczeń

Rany można podzielić ze względu na ich głębokość na powierzchowne (nie przekraczają tkanki podskórnej) oraz głębokie - sięgające poza tkankę podskórną. W zależności od sposobu ich powstania i wyglądu, rozróżnia się kłute, cięte, szarpane, postrzałowe, kąsane.

Skaleczenia z kolei możemy podzielić na sączące i niesączące. Skaleczenia sączące najczęściej powstają jako skutek pieluszkowego zapalenia skóry, powstawania pęcherzy, maceracji fałdów skórnych lub w przebiegu niektórych chorób np. ospy wietrznej. Skaleczenia niesączące to przede wszystkim otarcia, oparzenia, pęknięcia skóry, ospa wietrzna w fazie gojenia, zadraśnięcia, zadrapania, niesączące pieluszkowe zapalenie skóry, a także mogą powstawać jako skutek zabiegu estetycznego np. peelingu chemicznego czy depilacji laserowej.

Czynniki utrudniające gojenie się ran

Czynnikami, które utrudniają proces regeneracji tkanek są nie tylko infekcje, ale również niedobory żywieniowe, niektóre choroby przewlekłe oraz stosowane leki. Zalicza się do nich:

• zakażenie bakteryjne
• brak zaopatrzenia chirurgicznego rany
• niedostateczne oczyszczenie rany
• obniżenie odporności
• niedożywienie
• niedobór witaminy C
• małe stężenie białek w osoczu
• leczenie glikokortykosteroidami
• leki przeciwmitotyczne
• radioterapia
• cukrzyca
• brak prawidłowego ukrwienia rany
• starszy wiek chorego

Jak dbać o skaleczenia i rany? Opatrywanie ran i pierwsza pomoc.

Pierwszym działaniem w wypadku wystąpienia zranienia lub skaleczenia jest dokładne przemycie wodą, a następnie zdezynfekowanie miejsca preparatem bakteriobójczym. Nie powinno się stosować preparatów na bazie alkoholu lub jodyny, które nasilą podrażnienie i spowodują wysuszenie. Po ustąpieniu krwawienia, na ranę należy nałożyć plaster z opatrunkiem. Przy większych otarciach i ranach zastosowanie znajdują jałowe kompresy chłonne. W opatrywaniu oparzeń, świetnie sprawdzą się specjalnie przystosowane do tego celu opatrunki hydrożelowe. Oddają one do wnętrza rany jałową wodę, zapewniając optymalną wilgotność do regeneracji tkanek, dodatkowo stanowiąc barierę antybakteryjną. Populatrne są również plastry i opatrunki hydrokoloidowe. Pod wpływem wydzieliny z rany wchłanianej przez cząsteczki hydrokoloidu dochodzi do wytworzenia żelu, który wypełnia ranę stwarzając w niej idealny mikroklimat. Opatrunki hydrokoloidowe stosowane są także przy opatrywaniu otarć i pęcherzy. Wspomagają one procesy gojenia, uśmierzają ból oraz chronią skórę przed bakteriami. Dostępne są w aptekach internetowych i stacjonarnych. Jeśli rana jest duża lub głęboka, konieczne może być szycie chirurgiczne.

Jeżeli uszkodzona skóra miała kontakt w ziemią, żwirem lub piaskiem istnieje ryzyko zachorowania na tężec, jeżeli od ostatniego szczepienia minęło ponad 10 lat. W takim przypadku, należy skontaktować się z lekarzem w celu podania anatoksyny przeciwtężcowej.

Jaki rodzaj opatrunku wybrać?

• trudno gojące się rany - opatrunki hydrokoloidowe
• oparzenia - opatrunki hydrożelowe
• pęcherze i odciski - plastry hydrokoloidowe
• osłona opryszczki - plastry hydrokoloidowe

Gdy rana zostanie zamknięta, przynajmniej przez okres miesiąca należy zachować środki ostrożności. Należy uważać, by nie naciągać blizny i nie nosić ciężkich przedmiotów, aby uniknąć rozejścia się szwów. Jeśli zlokalizowana jest w miejscu narażonym na działanie promieni słonecznych, bliznę po zagojeniu należy smarować kremem z filtrem, by zniwelować ryzyko powstania przebarwień. Ochronę przeciwsłoneczną należy stosować przez cały rok. Należy pamiętać, że przebarwienie blizny może powstać nawet po roku od jej wytworzenia. W celu ograniczenia swędzenia i uzyskania lepszego efektu estetycznego, bliznę warto smarować tłustym kremem i dbać o prawidłowe nawilżenie skóry.

Powikłania w przebiegu gojenia ran

Nie zawsze regeneracja tkanek przebiega tak, jakbyśmy sobie tego życzyli. Jak po każdym urazie, mogą wystąpić pewne powikłania. Zaliczamy do nich:

• blizny przerostowe lub bliznowce powstające w wyniku nadmiernej produkcji kolagenu
• przykurcze blizny
• torbiele naskórkowe (konsekwencja uwięźnięcia fragmentów nabłonka w gojącej się ranie)
• przepukliny (np. w wyniku rozciągnięcia blizny)
• nerwiaki pourazowe - skutek regeneracji włókien nerwowych wrastających w uszkodzoną tkankę.

Przypisy:

1. Leczenie ran. Red. Kilańska, Dorota . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020
2. Domagała, Wenancjusz; Chosia, Maria; Urasińska, Elżbieta. Podstawy patologii. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2010
3. Patomorfologia kliniczna. Podręcznik dla studentów. Red. Kruś, Stefan; Skrzypek-Fakhour, Ewa . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2007